چرا اسلام و قرآن امر به معروف و نهی از منکر را واجب کرده است؟

از مجموع آیات و روایاتی که در موضوع امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد استفاده می شود که اسلام می خواهد همه افراد جامعه اسلامی به گونه ای تربیت شوند که در برابر رفتار همدیگر احساس مسئولیت کنند زیرا روشن است که مصالح و سعادت دنیوی و اخروی افراد جامعه به یکدیگر مرتبط است و اعمال و رفتار افراد اجتماع در سرنوشت یکدیگر تأثیر می گذارد و آثار صلاح و فساد افراد ، تنها به خود آنها محدود نمی شود ، بلکه نتیجه مثبت و منفی بسیاری از اعمال اعضای جامعه ، به کسانی بر می گردد که در آن جامعه زندگی می کنند ؛ برلی مثال سود و زیان رعایت یا عدم رعایت قوانین اجتماعی به همه می رسد.

کارهای خوب نیکوکاران در سعادت دیگران مؤثر است و کارهای بد بدکاران نیز در جامعه اثر می گذارد و اساساً افراد جامعه ، مانند اعضای یک پیکرند که اگر یکی از عضوها سلامت خود را از دست بدهد ، دیگر اعضا را نیز با مشکل روبرو می کند . از همین رو ، حتی در جوامع غربی که فردگرایند و معمولاً در کار یکدیگر دخالت نمی کنند ، درباره ی اموری که آثار منفی در جامعه دارد و منافع مادی آنان را به خطر می اندازد ، حساسیت نشان داده و درباره این گونه امور ، نظارت و کنترل دارند .

از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرمود :
یک فرد گناه کار در میان مردم ، همانند کسی است که با جمعی سوار بر کشتی شود و به هنگامی که در وسط دریا قرار گیرد ، تبری برداشته و به سوراخ کردن موضعی که در آن نشسته است بپردازد و هرگاه به او اعتراض کنند ، در جواب بگوید : من در سهم خود تصرف می کنم . اگر دیگران او را از این عمل خطرناک باز ندارند ، طولی نمی کشد که آب دریا به داخل کشتی نفوذ کرده و یک باره همگی در دریا غرق می شوند .(۱)
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با این مثال زیبا ، منطقی بودن وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را مجسم ساخته و نظارت فرد بر اجتماع را یک حق طبیعی می داند که ناشی از پیوند سرنوشت هاست . (۲) بنابراین ، یکی از ادله وجوب امر به معروف و نهی از منکر ، پیوند سرنوشت انسان ها به یکدیگر در دنیاست و علاقه به سرنوشت خود و دیگران اقتضا می کند که انسان مسلمان ، برای ایجاد جامعه ای سالم – که سرشار از خوبی ها و تهی از بدی هاست – بکوشد . افزون بر این اسلام به مهرورزی ، مهربانی و دستگیری از انسان های نیازمند ، اهمیت ویژه ای داده است و محبوبترین مردم را کسی می داند که وجودش برای دیگران سودمند تر باشد .(۳)
از همین رو ، اموری مانند دستگیری از فقرا و مستمندان ، رسیدگی به بیماران و سرپرستی از یتیمان ، از ارزش والایی برخوردار است . حال که چنین است آیا ممکن است اسلام به نیازمندی های معنوی مؤمنان بی توجه باشد و آیا ممکن است که انسان در برابر دیگران مهربان بوده و از این که آنان به راهی بروند که پایانش جهنم و غضب الهی است بی تفاوت باشد ؟
پاسخ این دو پرسش منفی است و مهرورزی به دیگران اقتضا می کند که مؤمنان همواره بر رفتار و کردار یکدیگر نظارت داشته باشند و بکوشند همه آحاد جامعه اسلامی ، آینده ای سعادتمند در بهشت جاویدان داشته باشند و در پی چنین تلاش فراگیری است که جامعه اسلامی ، مدال بهترین امت را دریافت خواهد کرد :
« کُنتُم خَیرَ اُمَّهٍ اُخرِجَت لِلنّاسِ تَأمُرونَ بِالمَعروفِ و تَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ . . . »(۴) ؛ شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده اید ، به کار پسندیده فرمان می دهید و از کار ناپسند باز می دارید .
جامعه اسلامی در چنین شرایطی ، که به امر به معروف و نهی از منکر عمل می کند ، به فلاح و رستگاری خواهد رسید .
« ولتَکُن مِنکُم اُمَّهٌ یَدعونَ اِلَی الخَیرِ و یأمُرونَ بِالمَعروفِ و یَنهَونَ عنِ المُنکَرِ و اُلئِک هُمُ المُفلِحون »(۵) ؛ و باید از میان شما گروهی به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی باز دارند و آنان همان رستگارانند .
در چنین جامعه ای راه ها امن ، تجارت و کاسبی مردم حلال ، ریشه ی هر گونه ظلم و جور خشکیده و زمین آباد می شود و با انتقام گرفتن از دشمنان همه کارها رو به راه می گردد . (۶)
پی نوشت ها :
۱٫ احمد ابن حنبل ، مسند احمد ، ج ۵ ، ص ۳۳۴ و محمدبن اسماعیل بخاری ، صحیح البخاری ، ج ۳ ، ص ۱۱۱
۲٫ مکارم شیرازی و دیگران ، تفسیر نمونه ، ج ۳ ، ص ۵۰
۳٫ محمدبن یعقوب کلینی ، اصول کافی ، ج۲ ، ص ۱۶۴ ، ح ۷
۴٫ آل عمران ، آیه ۱۱۰
۵٫ همان ، آیه ۱۰۴
۶٫ مکارم شیراز ی و دیگران ، امر به معروف و نهی از منکر ، ص ۶۹

منبع: راه بهشت