پایداری و سعادت جامعه در گرو اجرای امر به معروف و نهی از منکر

اگر دشمنان یک جامعه با توطئه های متعدد و با انواع وسایل سعی در وارد نمودن عوامل بیماری زا به جامعه دارند و با ورود مواد مخدر سعی در تخدیر جوانان و انتشار مواد سکر آور در جهت نابودی عقول جامعه ؛ وسایل مفسده انگیز از قبیل ماهواره و غیره ، باعث اختلال در فکر و عقل انسان ها می شوند. همه باید احساس مسئولیت کنند یعنی ، پدران و مادران ، معلمین ، انسان های مومن و فرهیخته باید با چشمی باز بر جامعه نظارت کنند در غیر این صورت آثار سو آنها گریبان همه را خواهد گرفت. برای اینکه این مسئولیت همگانی ، اصلی ماندگار باشد ، خداوند دو اصل قرارداده است به نام « سفارش به نیکی ها و ممانعت از ایجاد زشتی ها در جامعه » .
به عبارت دیگر دین مقدس اسلام برای مبارزه با دشمن و شیاطین اخلاقی و دفاع از حیثیات مسلمین و نوامیس آنها وسیله ای را قرار داده که در زبان قرآن و روایات به آن « جهاد » گفته میشود. دفاع از مرزها و حدود و ثغور و تلاش در راه عقیم کردن توطئه های اهریمنان را جهاد می گویند ، اما دفاع از ارزشهای الهی و دینی و از انسانیت انسان را « امر بمعروف و نهی از منکر » گویند. شهید مطهری (ره) می فرمایند : عده ای می گویند و درست هم می گویند دفاع از انسانیت هم دفاع است و لهذا کسانیکه قیام می کنند بعنوان امر بمعروف و نهی از منکر ، اینها قیامشان مقدس است .
ممکن است کسی از نظر شخص خودش مورد تجاوز قرار نگیرد ، خیلی هم محترم و معنون باشد و همه وسایل برایش فراهم باشد. از نظر ملت یعنی حقوق مادی ملت مورد تجاوز قرار نگیرد ، یعنی در جامعه ای که زندگی می کند حقوق مادی آن مردم و حقوق مادی شخص خودش مورد تجاوز نیست ، اما یک امری که تعلق دارد به بشریت ، یعنی بمصلحت بشریت ، یعنی آنجا که خوبی ها و بدی ها دو دسته می شوند و باید دسته خوبی ها در اجتماع برقرار شود و دسته بدیها باید از اجتماع برود. حال در این جا این شخص اگر دید معروفها بجای منکر نشسته و منکرها بجای معروفها نشسته اند قیام کرد ، از چی دفاع می کند از شخص خودش نه از حق اجتماع ، از حق معنوی که به هیچ قوم و ملتی اختصاص ندارد ، یعنی از حق معنوی انسانها دفاع می کند و باید مقدسش بشماریم چون دفاع از حقوق انسانها است . (۱)
سوال : اگر بیماری مسری و یا هر نوع بیماری مثل مالاریا ، وبا ، سرطان ، طاعون و بالاخره ایدز این بلای قرن ، جوامع را تهدید نمود در مقابل آن چه باید کرد؟
در جواب باید گفت مسلما همه اقشار ملت بخصوص دست اندرکاران امور پزشکی و بهداشتی در مقابل این بلاها با تمامی امکانات و با همه وسایل هم برای نابودی آنها و هم برای تحذیر دادن انسانها از آن تلاش خواهند نمود. متخصصین امر در کار خود و مراکز دیگر با برنامه های مختلف در اجرای آن یعنی واکسینه نمودن مردم فعال خواهند شد. جراید ، مجلات و رادیو و تلویزیون هماهنگ با سایر اقشار با تبلیغات خود در آگاه نمودن جدیت خواهند نمود. و بالاخره در زدودن بیماریهای مهلک و هر نوع میکرب همه ملت یک صدا می شوند. زیرا غفلت هر کس در مسئولیت خود باعث شیوع بیماری و در نتیجه هلاکت همگان را در پی خواهد داشت ، و این تلاش اقتضای انسانیت انسانها و تاکید موکد دین است . اگر چه در این میان کسانی هم پیدا میشوند که بر خلاف این نظریه انسانی سخن میگویند. و حتی خود را جزو دانشمندان می دانند ولی از جرگه انسانهای جاهل و نادان محسوب می شوند.
« نیچه » که به اصطلاح فیلسوف مادی است ، می گوید : « بطور کلی آنچه را که ما به نام اخلاق می شناسیم ، باید کنار گذاشت و اگر اخلاقیون دنیا تا بحال گفته اند دنبال هوی و هوس نروید ، من می گویم بروید و اگر اخلاقیون گفته اند به ضعفا کمک کنید من می گویم نکنید! » شاعر شیرین سخن گوید : اگر بینی و نابینا و چاه است اگر خاموش بنشینی گناه است ولی نیچه گوید اگر حرف بزنی گناه است . اگر دیدی کسی در چاه افتاد یک سنگ هم رویش بینداز ، طبیعت همان راهی را که طی کرده درست است ، ضعیف محکوم به فنا است ، ابر مرد چنگیز است ! ترحم یعنی چه ترحم و ایثار ضعف است ! مسلمانان خود را در مقابل هر نوع مشکلی که جامعه را تهدید کند و یا رنج بدهد ، احساس مسئولیت می کنند و اصلا انسان زنده و جامعه زنده و پویا جامعه ایست که در مقابل انحرافات فکری ، روانی و روحی ، احساس وظیفه بکند زیرا جامعه و انسان بدون مسئولیت ، جامعه مرده محسوب می گردد. آرامش یک انسان مومن بخدا در راه کمک به هم نوعان است . و این فکر و اندیشه و مسئولیت پذیری در مقابل جامعه و انسانها ، از آثار قبول کردن امر به معروف و نهی از منکر بعنوان یک فریضه دینی است.

اهمیت امر به معروف و نهی از منکر
۱ ـ قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) ما اعمال البر عند الجهاد فی سبیل الله الا کنفثه فی بحر لجی ، و ما جمیع اعمال البر و الجهاد فی سبیل الله عند الامر بالمعروف و النهی عن المنکر الاکنفثه فی بحر لجی رسول خدا(ص ) فرمودند : ارزش تمامی کارهای نیک نسبت به ارزش جهاد در راه خدا مانند قطره است نسبت به دریا ، و ارزش همه کارهای نیک بضمیمه ارزش جهاد در راه خدا در برابر ارزش امر بمعروف و نهی از منکر همانند قطره است نسبت به دریا(۲)
۲ ـ امام باقر علیه السلام در کلامی مفصل درباره ارزش و اهمیت این فریضه الهی فرموده اند : ان الامر با لمعروف و النهی عن المنکر سبیل الانبیا و منهاج الصلحا ، فریضه بها تقام الارض و تا من المذاهب و تحل المکاسب و ترد المظالم و تعمر الارض و ینتصف من الاعدا و یستقیم الامر. بدرستی که امر بمعروف و نهی از منکر راه انبیا و روش شایستگان در گاه خداوند است . این دو فریضه ای هستند که بوسیله آنها :
الف : دیگر فرایض مورد عمل قرار می گیرند.
ب : در همه راه های زندگی امنیت برقرار می گردد.
ج : تمامی کسب و کارها حلال می شود.
د : حقوق و مظالم ادا می شوند.
هـ : مملکت و کشور آباد می گردد.
و : از دشمنان دین انتقام گرفته میشود.
ز : تمامی کارها روبراه و منظم می گردد(۳)
بکار بستن این فریضه الهی یک نظارت همگانی را در آحاد ملت ایجاد کرده و همه افراد را موظف می سازد که بر آنچه در جامعه می گذرد توجه و نظارت داشته باشند تا هم فرائض مورد عمل واقع شوند و نیز محرمات الهی ترک شوند. در صورت اجرای این امر مقدس ، جامعه اسلامی به جامعه ای پاک و آراسته به اعمال شایسته موصوف خواهد شد. امر به معروف و نهی از منکر از حقوق اجتماعی است اگر در مقام امر به معروف و نهی از منکر کسی به شما بگوید به شما مربوط نیست !
جواب این است که این یک حق اجتماعی است ، مگر این که شما از این جامعه جدا بشوید و در بیابان دور از چشم انسانها زندگی بکنید. اگر چه آنهم در صورتی که مورد ظلم واقع شدید اسلام می گوید از مظلوم دفاع کن . در روایات اسلامی برای این مسئله دو مثال ذکر شده است که در آن امر بمعروف و نهی از منکر نه تنها بعنوان حکم شرعی بلکه یک حق اجتماعی معروفی شده است .
اول : در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده : اگر شخصی با جماعتی سوار بر کشتی شده است ، هر کدام از این جماعت در گوشه ای از کشتی نشسته است . در اینحال یکی از افراد اگر بخواهد در محلی که نشسته با چیزی محل را سوراخ کند. آیا بقیه می توانند در مقابل او بی تفاوت بنشینند و بر عمل او اعتراض نکنند مسلما همه حق اعتراض و باز داشتن او را از عمل خلافش دارند و شخص هم نمی تواند بگوید من حق دارم محل خودم را می خواهم سوراخ کنم و بشما ربطی ندارد. زیرا این باعث غرق شدن کشتی و هلاکت همه می شود. امام علیه السلام می فرمایند شخص گنه کار در جامعه چنین حالتی را دارد ، اهل شهر ، محله ، خانه بلکه همه دنیا سرنوشت واحدی دارند مثل اهل کشتی . منطق صحیح و عقلانی می گوید : همه باید دخالت کنند و او را از عمل بدش باز دارند.
دوم : اگر در یک گوشه از بازار آتش سوزی رخ دهد ، آیا بقیه تماشاگر خواهند بود چون دیوار غالب مغازه ها در بازار به هم متصل است . عقلا همه می گویند اگر اقدامی بعمل نیاوریم ، تمام بازار می سوزد. صاحب مغازه هم نمی تواند بگوید این مغازه متعلق به خود من است و اختیار دار آن هستم ، این حق را ندارد زیرا آتش مثل بیماری مسری است و به همه جامعه سرایت می کند. پس امر به معروف و نهی از منکر نه تنها حکم شرعی بلکه یک حق اجتماعی است که هر انسانی در هر جامعه دارد و باید در مقابل منکرات و ترک معروفات واکنش نشان دهد . (۴)

عواقب ترک امر به معروف و نهی از منکر
۱ ـ قال باقر علیه السلام : قال اوحی الله الی شعیب النبی انی معذب من قومک ماه الف اربعین القا من شرار هم و ستین الفا من خیار هم ، فقال یارب هولا الاشرار فمابال الاخیار فاوحی الله عزوجل الیه : داهنوا اهل المعاصی ولم یغضبوا الغضبی . امام باقر علیه السلام فرمود : خداوند به حضرت شعیب وحی کرد ، ای شعیب من چهل هزار از بدان امت ترا و شصت هزار نفر از خوبان امت ترا عذاب خواهم کرد ، شعیب گفت بدان را بخاطر ارتکاب گناهان ، اما خوبان را چرا عذاب می کنی خداوند فرمود زیرا آنها در مقابل معصیت اهل گناه ساکت نشستند و امر به معروف و نهی از منکر انجام ندادند.
۲ ـ ان موسی بن عمران عمران قال : یارب من اهلک الذین تظلهم فی ظل عرشک یوم لاظل الاظلک فاوحی الله الیه : الطاهره قلوبهم ، والبرئیه ایدیهم الذین یذکرون جلالی ذکر آبانهم الی ان قال : والذین یغضبون لمحارمی اذا ستحلت . حضرت موسی عرض کرد خدایا کیانند آنهایی که در زیر سایه رحمت تو هستند ، روزی که سایه ای وجود ندارد وحی شد که : آن کسانی که به یاد بزرگی من می افتند چنانکه یاد پدران خود هستند… و آنهایی که وقتی معصیت من رواج یابد غضبناک و ناراحت می شوند.
۳ ـ قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) : لاتزال امتی بخیر ما امر و ابالمعروف و نهواعن المنکر و تعاونواعلی البر ، فاذالم یفعلوا ذالک نزعت منهم البر کات و سلط بعضهم علی بعض ولم یکن لهم ناصرفی الارض ولافی السما : امت من مادامی که امر به معروف و نهی از منکر کنند و در نیکیها به همدیگر کمک کنند با خیر و سعادت زندگی می نمایند ، ولی هر گاه اینها از بین آنها برطرف شود ، برکت از بین آنها میرود و بعضی بر بعضی دیگر مسلط میشوند و در زمین و آسمان هیچ یار و یاوری نخواهند داشت .

منابع :
۱ ـ قرآن کریم
۲ ـ نهج البلاغه
۳ ـ اخلاق از مرحوم فلسفی
۴ ـ راه تکامل
۵ ـ کتاب امر به معروف از آیت الله نوری
۶ ـ کتابچه امر به معروف ، از کتاب های منتشره انجمن ناصحین قم
۷ ـ کتاب جهاد ، از شهید مطهری (ره )
۸ ـ بانوان در اسلام ، از آیه الله نوری
۹ ـ میزان الحکمه – محمدی ری شهری
۱۰ ـ مثنوی معنوی

پى نوشت ها:
۱ـ شهید مطهری . کتاب جهاد . ص ۴۴
۲ـ کتابچه امر به معروف و نهی از منکر . ستاد مرکزی امر به معروف ونهی از منکر . به نقل ازوافی . ج ۲ . ص ۲۸
۳ـ جایگاه بانوان در اسلام . ص ۱۵۸ . نقل از وسایل الشیعه . ج ۱۱۱ . ص ۳۹۴
۴ـ از سخنرانی آیه الله مکارم شیرازی در کتاب نصیحت و ناصحین . ص ۴۴ رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) : ارزش تمام کارهای نیک نسبت به ارزش جهاد در راه خدا مانند قطره است نسبت به دریا ، و ارزش همه کارهای نیک به ضمیمه ارزش جهاد در راه خدا در برابر ارزش « امر به معروف و نهی از منکر » همانند قطره است نسبت به دریا. رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) : امت من مادامی که امر به معروف و نهی از منکر کنند و در نیکی ها به همدیگر کمک نمایند با خیر و سعادت زندگی می کنند ، ولی هرگاه این ها از بین آنها رخت بربندد برکت از بین آنها می رود و بعضی بر بعضی دیگر مسلط شوند و در زمین و آسمان هیچ یار و یاوری نخواهند داشت.

————————————-

نویسنده: خلیل صنعتگر

منبع: سایت راه بهشت