وظیفه حکومت اسلامی

حکومت اسلامی در موضوع امر به معروف و نهی از منکر چه وظیفه ای دارد؟

بی تردید برخی مراحل امر به معروف و نهی از منکر که به اقدام و برخورد عملی نیاز دارد ، به عهده ی همه ی مردم نهاده نشده بلکه حکومت اسلامی وظیفه دارد در این گونه موارد اقدام کند . زیرا اگر افراد جامعه بدون اذن حاکم اسلامی ، به این مرحله عمل کنند ، در بعضی موارد برخوردهای اجتماعی ، موجب هرج و مرج شده و نظم و امنیت جامعه ی اسلامی خدشه دار می شود . بنابراین حکومت اسلامی که دارای تشکیلاتی مقتدر است ، شایستگی برخورد عملی با منکرات را دارد و با قصاص و اجرای حدود و تعزیرات می تواند با منکرات مبارزه کند . از بعضی آیات قرآنی نیز استفاده می شود که برخی مراتب مراحل امر به معروف و نهی از منکر ، بر عهده ی گروهی خاص است که این گروه از جهت عملی و علمی آماده شده و زیر نظر حاکم اسلامی به وظیفه ی مراحل امر به معروف و نهی از منکر می پردازند .
در این جا برای نمونه آیاتی را می آوریم که به این وظیفه ی حکومت اسلامی اشاره دارد :
۱٫ « ولتَکُن مِنکُم اُمَّهٌ یَدعونَ اِلَی الخَیرِ و یأمُرونَ بِالمَعروفِ و یَنهَونَ عنِ المُنکَرِ »(۱) ؛ و باید از میان شما گروهی به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی باز دارند .
وظیفه ی امر به معروف و نهی از منکر در این آیه بر عهده ی جمعیتی ویژه ( اُمَّه ) نهاده شده است . برخی به واژه ( اُمَّه ) در این آیه ، مراد از امت در چند آیه بعد را نیز همین جمعیت ویژه دانسته اند(۲) :
« کُنتُم خَیرَ اُمَّهٍ اُخرِجَت لِلنّاسِ تَأمُرونَ بِالمَعروفِ و تَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ . . . »(۳) ؛ شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده اید ، به کار پسندیده فرمان می دهید و از کار ناپسند باز می دارید .
به بیان دیگر ، در این آیه هم وظیفه ی امر به معروف و نهی از منکر ( عمل به مرحله ی سوم ) بر عهده ی همه ی مردم نهاده نشده ، بلکه بر عهده ی گروه خاص است . روایاتی که امت در آیه ۱۱۰ عمران را بر ائمه تطبیق کرده است ، مؤید همین معناست(۴) که برخی مراحل امر به معروف و نهی از منکر فقط بر عهده ی حاکم اسلامی و گروهی خاص است .
۲٫« اَلَّذینَ إن مَکَّناهُم فِی الأرضِ اَقامُوالصَّلاهَ وَ ءاتَوُالزَّکوهَ و اَمَروا بِالمَعروفِ و نَهَوا عَنِ المُنکَرِ وَ للهِ عاقِبَهُ الاُمور » ؛ کسانی که چون در زمین به آنان توانایی دهیم نماز بر پا می دارند و زکات می دهند و به کارهای پسندیده وا می دارند و از کارهای ناپسند باز می دارند و فرجام همه ی کارها از آن خداست .(۵)
امر به معروف و نهی از منکری که آیه از آن سخن گفته ، می تواند برخی مراتب را که به داشتن قدرت و حاکمیت مشروط است ، نیز در بر گیرد ، هم چنان که مقصود از اقامه ی نماز و پرداخت زکات فقط انجام دادن این دو واجب به گونه فردی نیست ، بلکه مقصود اشاعه و ترویج این دو فریضه در جامعه می باشد . وقوع این آیه پس از آیات جنگ ، گواه این مطلب است . قرطبی با استدلال به همین آیه ، مراتبی از امر و نهی را که بر حبس ، تعزیر و زندان و تبعید متوقف باشد ، بر عهده ی سلطان یا جانشین او دانسته است . (۶)
۳٫ « اَلَّذینَ یَتَبِعونَ الرَّسولَ النَّبِیَّ الاُمّیَّ الَّذی یَجِدونَهُ مَکتوبًا عِندَهُم فِی التَّورَهِ و الإنجیلِ یَأمُرونَهُم بِالمَعروفِ و یَنهَهُم عَنِ المُنکَرِ و یَحِلُّ لَهُمُ الطَّیِباتِ و یُحَرِّمُ عَلَیهِمُ الخَبائِثَ . . . »(۷) ؛ همانان که از این فرستاده ، پیامبر درس نخوانده – که نام او را در تورات و انجیل نوشته می یابند – پیروی می کنند ( همان پیامبری که) آنان را به کار پسندیده فرمان می دهد و از کار ناپسند باز می دارد و برای آنان چیزهای پاکیزه را حلال و چیزهای ناپاک را بر ایشان حرام می گرداند و . . .
با توجه به این که امر به معروف و نهی از منکر در این آیه در ردیف امور دیگری قرار گرفته که از شئون حاکم است می تواند استفاده کرد که این آیه نیز به شأن حکومتی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نظر دارد .
در احادیث بسیاری نیز امر به معروف و نهی از منکر به داشتن قدرت مشروط شده است .(۸) در اجرای وظیفه ی امر به معروف و نهی از منکر از سوی حاکمان مسلمان در برخی دوره ها در بعضی کشورهای اسلامی ، تشکیلاتی با عنوان « اداره ی حِسبه » تأسیس کرده اند . این تشکیلات ، نظارت و بازرسی و ارشاد و هدایت مردم در جامعه اسلامی را بر عهده داشته و آنها را در امور اجتماعی ، به رعایت موازین اسلامی و عدل و انصاف دعوت کرده و از منکر و حرام و ستم به دیگران باز می داشته است .(۹) در صدر اسلام خلفا این وظیفه را خود بر عهده داشتند ؛ چنان که بر پایه روایتی علی علیه السلام هر بامداد از « دارالحکومه » بیرون آمده و در بازارهای کوفه بازرگانان و فروشندگان را به بردباری ، گشاده رویی و انصاف فرا می خواند و آنان را از سوگند ، دروغ ، ستم و کم فروشی باز می داشت . (۱۰)
پی نوشت ها :
۱٫ آل عمران ، آیه ۱۰۴ .
۲٫ حسین علی منتظری ، دراسات فی ولایت الفقیه ، ج ۲ ، ص ۲۲۷ .
۳٫ آل عمران ، آیه ۱۱۰ .
۴٫ عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی ، الدر المنثور ، ص ۲۹۴ .
۵٫ حج ، آیه ۴۱ .
۶٫ تفسیر قرطبی ، ج ۴ ، ص ۳۱ .
۷٫ اعراف ، آیه ۱۵۷ .
۸٫ وسائل الشیعه ، ج ۱۱ ، ص ۴۰۰ و الکافی ، ج ۵ ، ص ۵۹ .
۹٫ محمد بن احمد قرشی ، معالم القربه ، ص ۲۳ و ۶۱ .
۱۰٫ الکافی ، ج ۵ ، ص ۱۵۱ و النهایه ، ص۳۷۱

منبع: راه بهشت