نظارت همگانی یا امر به معروف و نهی از منکر

باید همواره به این اصل توجه داشته باشیم که تحقق مفهوم نظارت همگانی در سازمان در نهایت به عنوان ابزاری برای افزایش کارآیی سازمان و در سطح ملی موجب افزایش کارایی نظام تبدیل خواهد شد.
نظارت همگانی به مثابه یک سرمایه اجتماعی محسوب شده و برای تحقق آن به همکاری تمام مدیران یک مجموعه نیاز است در صورتی که نظارت همگانی به خوبی در مجموعه سازمان نهادینه شود ما می توانیم شاهد کاهش خلاف های اداری در سازمان و اداره خود از یک سو و همچنین افزایش اعتماد افکار عمومی از سوی دیگر باشیم . مسئولان باید بدانند که نظارت همگانی یک فرصت است و نه یک تهدید چرا که به کمک اطلاعات و مصالح بدست آمده از این طریق امکان رسیدن به مدیریت خوب سازمانی نیز فراهم می شود.
یکی از عواملی که موجب معنی دار شدن مفهوم نظارت همگانی می شود ارتباط نظارت با پیشبرد اهداف سازمان می باشد .هر فردی در جامعه در هر مقام ، موقعیت ، دانش و قدرتی که قرار دارد باید احساس مسئولیت کند و نظارت همگانی جزء مسائلی است که تمام ادیان الهی به خصوص اسلام به آن تأکید دارد .
امام خمینی (ره) : اصل امر به معروف و نهی از منکر ( نظارت همگانی ) برای همین است که جامعه را اصلاح کند.
اسلام ، سه ضمانت اجرایی برای احکام خود دارد :
الف) قدرت حکومت عادل
ب) نیروی باز دارنده ی درونی انسان مسلم یا تقوای خدای متعال
ج) قدرت جامعه یا امر به معروف و نهی از منکر
امیرالمؤمنین (علیه السّلام) محتوا و مقصد امر به معروف و نهی از منکر را در عبارتی کوتاه بیان فرموده اند :
ای مؤمنان! آن که ببیند ستمی می رانند یا مردم را به منکری می خوانند و او به دل خود آن را نپسندد ، سالم مانده و گناه نورزیده و آن که آن را به زبان انکار کرد ، مزد یافت و از آن که به دل انکار کرد برتر است و آن که با شمشیر به انکار برخاست تا کلام خدا بلند و گفتار ستمگران پست گردد او کسی است که راه رستگاری را یافت و بر آن ایستاد و نور یقین در دلش تافت.
نوع دیگری که از برخورد با منکر بیان شده است انکار قلبی است این نوع برخورد به منزله عکس العمل پیشگیرانه ای است که از انحراف باطنی مؤمن جلوگیری می کند.
بزرگ ترین انگیزه و هدف نهضت های بزرگ و حرکت های آزادی بخش ، امر به معروف و نهی از منکر و جهاد برای از بین بردن ریشه های فساد و تباهی و احیاء ارزش ها و عوامل سعادت بوده است. عن الحسین (علیه السّلام) : انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی و ارید ان امر بالمعروف و انهی عن المنکر »
آنچه ذکر شد تنها برخی از ابعاد یکی از اساسی ترین روش های مشارکت کارکنان و مسئولیت همگانی در نظام سیاسی و اجتماعی اسلام است و شایسته است تمامی کارکنان در محیط سازمانی در رابطه با امر به معروف و نهی از منکر که ضامن استمرار حکومت حق و مصونیت از انحراف حاکمیت دینی است تلاش نموده و نسبت به توطئه ها و نقشه های فرهنگی و سیاسی دشمنان هشیار و آگاه باشند.

امر به معروف و نهی از منکر در اخبار
حضرت رضا (علیه السّلام) می فرماید باید امر به معروف و نهی از منکر کنید بر شما بدهاتان مسلط می شوند پس هر چه خوبانتان دعا کنند مستجاب نمی شود.
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید : هر گاه امت من امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنند پس رسیدن عذاب و قهر الهی را منتظر باشند. و نیز می فرماید خداوند دشمن می دارد مؤمن ناتوانی که دین ندارد گفته شد یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) چنین شخصی کیست ؟ فرمود کسی است که نهی از منکر نمی کند.

آثار امر به معروف و نهی از منکر
معرفی حکومت اسلامی موجب نابودی حکومت های ستمگر : باید کوشش کنیم تا طرز حکومت اسلام و رفتار حکام اسلامی را با ملت های مسلمان به اطلاع برسانیم تا زمینه فراهم شود که حکومت عدل و انصاف به جای این حکومت های استعمار زده که اساس آن بر ظلم و چپاول است ، برقرار شود. اگر قشرهای جوان از هر طبقه که هستند جهت حکومت اسلام را که با کمال تأسف جز چند سالی در زمان پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و در حکومت بسیار کوتاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) جریان نداشت بفهمند ، اساس حکومت های ظالمانه استعماری و مکتب های منحرف کمونیستی و غیره خود به خود برچیده می شود.
شخصیت و ارزش هر ملتی در سایه مبارزه با فساد است . اگر در ملتی و کشوری فساد رواج داشته باشد ، آن ملت هیچ وقت مترقی و ارزشمند نخواهد شد. خداوند این حقیقت را در آیه زیر بیان فرموده است : (آل عمران ۳ : ۱۱۰)
« شما در میان ملت ها در صورتی بهترین ملت و امت هستید که مردم را به نیکی دعوت کنید و از کارهای زشت باز دارید ».
حضرت علی (علیه السّلام) می فرماید :
« گروهی نه با زبان ، نه با قلب و نه با دست با منکرات مبارزه نمی کنند ، اینها در حقیقت مردگان زنده نما هستند . »
امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با گناه و فساد ، و فداکاری در طریق اصلاح جامعه ، موجی بسیار بزرگتر از ایمان در اجتماع به وجود می آورد. گاهی یک جامعه را از لب پرتگاه نجات می بخشد. گاهی یک رهبر سیاسی ، یک راهنمای مذهبی ، با نظارت های پی گیر ، یک ملت چند میلیونی را از ناکامی ها و محرومیت ها نجات می دهد. حضرت امام حسین (علیه السّلام) نیز یکی از اهداف سیاسی خود را مبارزه با فساد و احیاء این دو فریضه الهی می داند و می فرماید : « ارید ان امر بالمعروف و انهی عن المنکر »
« هدف از قیام ، مبارزه با فساد و حکومت ظالمین است که از طریق امر به معروف و نهی از منکر ، آن مبارزه را شروع خواهم کرد. »

شیوه های عملی امر به معروف و نهی از منکر
هدف اساسی در امر به معروف و نهی از منکر تحقق معروف و زدودن منکر است . برای رسیدن به این هدف باید به دنبال مؤثرترین شیوه باشیم.
۱) تبلیغ عملی : اولین شیوه بسیار مؤثر درامر به معروف و نهی از منکر تبلیغ عملی است.
مهمترین عامل موفقیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه (علیه السّلام) در گسترش اسلام در همین نکته نهفته است و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در حفر خندق و ساختن مسجد قبل ازاین که دیگران را تشویق به این کار کند خود پیشقدم بود. همین طور امامان معصوم ( علیه السلام) .
۲) احترام به شخصیت افراد :
دومین اصلی که در تأثیر امر به معروف و نهی از منکر شایان توجه است ، احترام به شخصیت افراد می باشد.
مرتکبان منکر تا وقتی که متجاهر به گناه نشده اند و علنی دست به آن نیالوده اند محترم هستند و نباید به هتک حرمت آنها پرداخت.
۳) ارشاد تدریجی :
این توقع نابجایی است که بخواهیم کسانی را که در گرداب منکرات غلطیده اند یک باره از گرداب در آوریم و از آنها مسلمان زمان سازیم . اصولا” تربیت ، امری تدریجی است و رذایل و فضایل هیچ کدام یک مرتبه در جان انسان ها به وجود نمی آیند . و از رموز مهم نزول تدریجی قرآن همین است ، زیرا قرآن کتاب تربیت است .
۴) نرم خویی و محبت:
از شیوه های بسیار مؤثر و مهم در امر به معروف و نهی از منکر ، نرم خویی و محبت است : خصلتی که موفقیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بنا به تصریح قرآن کریم مرهون آن بوده است .
سخن تا توانی به آزرم گوی *** درشتی مکن در سخن نرم گوی
به شیرین زبانی و لطف و خوشی *** توانی که پیلی به مویی کشی
۵) تشویق به ارزشها :
از امتیازات مکاتب الهی همین تشویق به خوبیهاست. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از عنصر تشویق برای پیشبرد اهداف خود فراوان استفاده می کرد. برای آنان که دو رکعت نماز برای خدا خوانده بودند جایزه تعیین می کرد. پُست های حساس سیاسی ، فرهنگی و نظامی را به افراد لایقی می سپرد و بدین ترتیب ، امت را به نیکی و پاکی دعوت می فرمود که اساقه بن زید و جده ساله را فرمانده لشکر قرار دارد و …
۶) ایجاد فضای امر و نهی :
بدون تردید ، محیط هر چند نقش زیربنائی ندارد ، ولی در پرورش فضایل و رذایل نقش اساسی دارد . رسالت انبیاء نیز مبتنی بر اصلی بود که محیط را به گونه ای آماده سازند تا خود مردم « قائم به قسط و عدالت » باشند . لیتوم الناس بالقسط » . لذا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید : کلکم راع و کلکم مسئوول عن رعتیه ».
۷) برخورد عملی با مرتکبان منکر:
اگر در کنار شیوه های گذشته ، این شیوه را مد نظر نداشته باشیم بدون شک امر به معروف و نهی از منکر و بی ثمر خواهد ماند .

مراتب امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر یکی از دستورات مهم و اساسی در فرهنگ دینی است. در قرآن کریم آیات متعددی در زمینه امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد و جزو ویژگی های مؤمنین شمرده است. امر به معروف و نهی از منکر دارای مراتبی است که دقیقاً باید رعایت شود؛ به نحوی که اگر با رعایت یک مرتبه از آن، به وظیفه شرعی عمل شد، نوبت به مرتبه دیگر نمی رسد.
اولین مرتبه آن است که کاری انجام دهیم که دلخوری خود را از عمل انجام شده برسانیم. همین مرتبه نیز می تواند مراحلی داشته باشد مانند این که با مشاهده عمل زشت او، چشم خود را ببندیم یا اخم کنیم یا چهره در هم بکشیم …
دومین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر، امر و نهی به وسیله زبان است که این مرتبه خود نیز دارای درجاتی است. اگر با موعظه و ارشاد و گفتار ملایم مقصود به دست می آید نوبت به مراتب بعدی نمی رسد.
سومین مرتبه اقدام عملی است. این مرتبه نیز دارای مراحلی است که دقیقاً باید رعایت شود. کسی که متصدی امر به معروف و نهی از منکر است، باید در تمام مراتب این واجب دینی، همانند پزشک دلسوز و مهربان برخورد کند که جز کمک به بیمار و نجات او انگیزه دیگری ندارد؛ زیرا انسانی که مرتکب منکر می شود یا نسبت به معروف بی توجه است یا علیه آن موضعگیری می کند، مبتلا به نوعی بیماری روحی و روانی است و باید با ابراز امر به معروف و نهی از منکر او را از چنین بیماری نجات بخشید.
امام صادق (علیه السّلام) می فرمایند: تنها کسی می تواند امر به معروف و نهی از منکر کند که سه ویژگی داشته باشد.
۱) آگاه بودن از آنچه به آن امر یا از آن نهی می کند.
۲) اجرای عدالت در امر و نهی.
۳) مراعات رفق و مدارا در امر و نهی.

چگونه امر به معروف و نهی از منکر کنیم؟
اگر بدانیم که شخصی نمازش را صحیح نمی خواند مثلا مردی که حمد و سوره نماز مغرب و عشا را آهسته میخواند یا تلفظ کلمات و حروف را به درستی انجام نمی دهد آیا واجب است که بر حسب وظیفه امر به معروف ونهی از منکر به او یادآوری کنیم؟اگر توانایی این کار را نداشته باشیم چی؟ مثلا به علت خجالت کشیدن نتوانیم این موضوع را با او در میان گذاریم. وآیا این وظیفه یعنی امر به معروف و نهی از منکر واجب فوری است یا اینکه هر وقت که دیدیم موثر تر واقع میشود آن را انجام دهیم؟
امر به معروف و نهی از منکر یک سری مراتب وجوب داره و یک سری شرایط برای شخص آمر و ناهی:
– مهمترینش اینه که خود شخص آمر و ناهی باید عامل باشه، یعنی خودش به تذکری که می ده عمل کنه
– شرط دومش اینه که با تُمأنینه و صبر و آرامش از منکر نهی کند
– بعدی اینه که تندی و توهین نکند.
– دیگر اینکه مشکل طرف رو تشخیص بده و بی گدار به آب نزنه.
– بعد اینکه نصیحت گونه صحبت نکنه.
– دیگری اینکه نگاهش از بالا به پایین نباشه… .

————————————

تدوین: مهدی یاراحمدی خراسانی

منبع: athir.blogfa.com