قطره در برابر دریای بی کران

دو فریضه ای که قرآن، هلاکت و انقراض اقوام پیشین را به سبب فراموش کردن آن معرفی کرده است: « فَلَوْلاَ کَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِکُمْ أُوْلُواْ بَقِیَّهٍ یَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ » (هود/۱۱۶). در آیه ای دیگر خداوند متعال، اجرای این اصل را به صورت گسترده از ویژگی های امت اسلامی به عنوان «امت برتر» دانسته، می فرماید: « کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ »(آل عمران/۱۱۰). نکته جالب توجه در این آیه آن است که، این دو فریضه بر ایمان به خدا مقدم شده تا بیانگر این معنی باشد که بدون این دو، ریشه های ایمان به خدا نیز سست می شود؛ از این روست که امام باقر(علیه السّلام) می فرماید: «امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و شیوه صالحان است. دو فریضه بزرگ الهی است که بقیه فرایض با آنها بر پا می شوند. در پرتو آن دو راهها امن، تجارت و کسبها حلال، مظالم به صاحبان اصلی اش باز گردانده، زمین آباد، حق از دشمنان گرفته می شود و همه کارها رو به راه می گردد». امیر المومنین(علیه السّلام) نیز در بیانی فرمودند: «قوام شریعت بر پایه امر به معروف و نهی از منکر و اقامه حدود الهی استوار است». از این روایات استفاده می شود که اگر در جامعه ای مسئولیت همگانی در برابر فساد به فراموشی سپرده شود، پایه های شریعت در هم شکسته و رفته رفته اصل دین از بین می رود و امور جامعه به فساد و تباهی کشیده می شود، همچنان که حضرت علی(علیه السّلام)، در بخشی دیگر از سخنان خویش، به صراحت بی تفاوتی آگاهان و ترک امر به معروف و نهی از منکر را دلیل اصلی انحطاط امتهای گذشته می شمارد و برای جلوگیری از سقوط جامعه اسلامی مردم را به انجام این وظیفه که رمز استمرار و بالندگی تمدن اسلام است، فرا می خواند و می فرماید: «امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که تبهکاران بر شما چیره می گردند».
قرآن امر به معروف و نهی از منکر را از اوصاف پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) معرفی کرده و فرموده: « الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَالإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ »(اعراف/۱۵۷) و نیز از اوصاف مؤمنان برگزیده دانسته: « وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ » (توبه/۷۱)؛ بلکه آن را در شمار ادب بندگی انسان توحیدی به حساب آورده است: « التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنکَرِ »(توبه/۱۱۲). در وصیت لقمان به پسرش نیز آمده است: «پسرم، نماز را بر پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و در مقابل رنج و مصائبی که به تو می رسد شکیبا باش که این از کارهای مهم و اساسی است»(لقمان/۱۷). امام علی(علیه السّلام) امر به معروف را برترین اعمال مردم معرفی کرده: «افضل اعمال الخلق»؛
می فرماید: «سه چیز است که اگر در کسی باشد دنیا و آخرتش سالم از عیب و انحراف و بدی می ماند: امر به معروف کند و خود نیز پذیرای آن باشد، نهی از منکر کند و خود نیز پذیرا باشد، و حدود الهی را رعایت کند». همچنین در روایت دیگری، آن حضرت در تبیین جایگاه مهم این دو فریضه، «تمام کارهای نیک حتی جهاد در راه خدا را در برابر امر به معروف و نهی از منکر، همچون قطره ای در برابر دریایی پهناور» توصیف نموده اند.
به راستی امام حسین(علیه السّلام) را باید قهرمان میدان امر به معروف و نهی از منکر دانست. آن حضرت علاوه بر امر به معروف قلبی و زبانی، عمل به آن را نیز به منتهای اوج خود رساند و با شجاعتی وصف ناپذیر به همگان اعلام کرد: «ای مردم، هر کس از شما در برابر تیزی شمشیر و زخم نیزه ها شکیبا است، با ما بماند و الا از ما جدا شود» و با صراحت یکی از انگیزه های حرکت و قیام خویش را احیای همین فریضه الهی شمرد: «من تنها به انگیزه اصلاح در امت جدم بپا خاستم، می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به روش جدم و پدرم علی بن ابیطالب رفتار نمایم».

اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در دین اسلام
 از آن روست که بر این دو فریضه، آثار و برکات معنوی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بی شماری مترتب است. در این نوشتار به برخی از آثار اجتماعی این فریضه الهی اشاره می نماییم.

۱- اجرای احکام اسلامی:
امر به معروف و نهی از منکر به عنوان اصل «نظارت عمومی» یا «ضمانت اجرای» احکام و قوانین اسلام، مطرح است، بدین معنی که خداوند برای تحقق عینی تعالیم اسلام، علاوه بر همه پیش بینی های لازم، نظارت بر حسن اجرای آن را به عهده فرد فرد جامعه اسلامی نهاده است. بر این اساس، هر مسلمانی با امر به معروف و نهی از منکر به اجرای صحیح احکام اسلام کمک می کند. از این رو، هنگامی که امام حسین(علیه السّلام) مشاهده کردند با روی کار آمدن یزید، احکام و حدود الهی زیر پا گذاشته شده و به تعبیر خود حضرت «الاترون الی الحق لایعمل به و الی الباطل لایتناهی عنه»؛ نهضت خویش را با هدف اصلاح امت پیغمبر و احیای احکام دین آغاز نمود.

۲- عدالت اجتماعی:
نظارت عمومی بر حسن اجرای احکام عدالت گستر اسلام، زمینه گسترش و فراگیری عدالت اجتماعی را فراهم می سازد و ضمن تعدیل ثروتهای جامعه، زندگی عادلانه ای را برای اقشار مختلف مردم فراهم خواهد ساخت. امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) در این باره می فرماید: «امر به معروف و نهی از منکر، با برگرداندن مظالم (به صاحبان اصلی آن) و مخالفت با ستمگر، همراه است. همچنین تقسیم (عادلانه) بیت المال و غنایم را در پی دارد و صدقات (مالیاتهای شرعی) از جاهای لازم گرفته شده و در جای حق و مناسب مصرف می شود».

۳- سازندگی و آبادانی:
با اجرای این دو فریضه الهی، هر یک از شهروندان جامعه اسلامی یکدیگر را به کار و تلاش و سازندگی ترغیب می نماید و در نتیجه، بندهای اسارت و وابستگی یکی پس از دیگری گسسته خواهد شد و مملکت اسلامی، علاوه بر حیات معنوی، از آبادانی نیز برخوردار خواهد شد. امام باقر(علیه السّلام) در این خصوص می فرماید: «به وسیله امر به معروف و نهی از منکر، زمین آباد می شود».‏

‏۴- استواری نظام اسلامی:
اگر امر به معروف و نهی از منکر در جامعه رواج یابد، تأثیر شگرفی در استحکام و تقویت نظام اسلامی در پی دارد، بدین بیان که دولتمردان حکومتی با احساس مسئولیت در برابر اعمال مردم، تلاش خواهند کرد که آنان را به اجرای احکام و حدود الهی ترغیب و در برخی موارد وادار نموده، از هر گونه سستی و گمراهی باز دارند و با اجرای صحیح و دقیق قوانین اسلامی در حوزه مسئولیت خویش، زیردستان و ارباب رجوع را نیز بدان سمت سوق دهند. از سوی دیگر، مردم نیز با نظارت مستمر بر عملکرد دولت و مسئولین نظام، آنان را بر تحقق صحیح قوانین واداشته و از کم کاری، کارشکنی، نقض قانون و دیگر تخلفات احتمالی آنان جلوگیری خواهند کرد. در این صورت اعتماد متقابل دولت و ملت به یکدیگر تقویت گشته، با کمک هم، نظام حکومتی را تداوم خواهند بخشید. امام باقر(علیه السّلام) در این باره می فرمایند: «بها یستقیم الامر؛ به وسیله امر به معروف و نهی از منکر، امر (حکومت) مستقیم و استوار می گردد» مقام معظم رهبری در این خصوص فرمودند: «جامعه اسلامی با امر به معروف و نهی از منکر زنده می ماند، قوام حکومت اسلامی به امر به معروف و نهی از منکر است».

۵- تضعیف جبهه نفاق و کفر:
از نخستین سالهای تشکیل حکومت اسلامی، جریان نفاق همواره درصدد تهی کردن جامعه اسلامی از ایمان بوده، تا از این طریق به اهداف شیطانی خود دست یابد. از این رو قرآن، یکی از ویژگی های منافقین را «امر به منکر و نهی از معروف» دانسته است: «المنافقون و المنافقات بعضهم من بعض یامرون بالمنکر و ینهون عن المعروف و یقبضون ایدیهم؛ مردان و زنان منافق، برخی از برخی دیگرند که امر به منکر و نهی از معروف می کنند و مشتهای خود را (علیه شما) گره می زنند»(توبه/۶۷). مطابق این آیه، منافقین در جبهه داخلی با حربه امر به منکر و نهی از معروف، با دین اسلام به ستیز بر می خیزند و مؤمنان باید با سلاح امر به معروف و نهی از منکر به پیکار آنان روند، لذا قرآن در پی بیان اوصاف و عملکرد منافقین، مؤمنین راستین را چنین می ستاید: «و المومنون و المومنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و یقیمون الصلوه…»(توبه/۷۱). حضرت علی(علیه السّلام) نیز تاثیر این فریضه الهی را در شکست خط نفاق و درمانده کردن منافقین، قطعی دانسته و فرمودند: «کسی که نهی از منکر کند، بینی منافقین را به خاک می مالد».

 ————————————-

نویسنده: علی خانی

برگرفته از : روزنامه رسالت، شماره ۷۴۳۰ به تاریخ ۲۱/۹/۹۰، صفحه ۲۷ (اخلاق)
منبع: http://www.magiran.com