شیوه هایی طلایی در امر به معروف

الف) ویژگیهای الفاظ و جملات امر به معروف و نهی از منکر

وقتی امر به معروف آگاه باشد که مامور پروردگار عالمیان است، برای انجام ماموریت الهی و پیامبر گونه خود پاکیزه ترین، نورانی ترین و دل نشین ترین کلمات و ادبیات خود را به عرصه این ماموریت مقدس می آورد تا این پیام آسمانی به زیباترین شکل خود تجلی کند و پذیرش مخاطب را در رتبه بالاتری قرار دهد.

۱ شیوایی

۲ صراحت

۳ اختصار

۴ متانت: پس اگر به کسی که دیگران را مسخره می کند بگوییم (یک انسان با شخصیت دیگران را مسخره نمی‌کند) با این جمله که بگوییم (بیمزگی نکن) تفاوت بسیار دارد.

۵ جدیت: الفاظ تذکر باید جدی و به دور از هر گونه شوخی و تسامح باشد.

۵ اعتدال: کلمات از هرگونه افراط و تفریط به دور باشد، مکروه را حرام جلوه ندهیم و معصیت بزرگ را گناه کوچک نشان ندهیم.

۶ سلامت: تذکر دهنده اگر چه از گناه و گنهکار ناراحت است اما نباید برای خنک کردن دل خود توهین کند و ناسزا گوید زیرا ما به دنبال اصلاح دیگران هستیم ونه خنک کردن دل خود.

۷ عطوفت: کلمات مورد استفاده در امر و نهی دینی باید به مهربانی آراسته باشند استفاده از کلماتی نظیر برادرم، داداشم، دوست عزیز و امثال آن که نماد عطوفت و نزدیکی با مخاطب است، امر و نهی کننده را به امر و نهی شونده نزدیک می سازند و این نزدیکی میزان پذیرش را بالاتر می بردند. اصل بر این است که در ارشاد دیگران مهربان باشیم و بدی های آنها را با خوبی پاسخ دهیم اما گاهی غلظت و درشتی واجب می گردد. مثلا فردی که کلا بدون روسری آمده است یا فردی که به ناموس مردم حرف نامربوط میزند یا دست درازی میکند.

۸ اکرام و احترام: احترام به گنهکار این است که با اخلاق اسلامی و رعایت حقوق دیگران و پرهیز از هر گونه بد رفتاری و بدگفتاری با او روبرو شویم. خطا کاران در یک جایگاه منفی دینی و اجتماعی قرار دارند از این رو به نوع نگاه دیگران به خود حساسند و معمولا این ذهنیت برایشان پدید می آید که مبادا تذکر دهنده قصد توهین و تحقیر او را دارد اما با احترامی که به او می گذارد این ذهنیت منفی از میان می رود. ادبیات امر به معروف باید محترمانه باشد به گونه ای که گنهکار این ویژگی را احساس نماید، احساس شخصیت کرده ، مطمئن میشوند که قصد توهین نداریم و زمینه پذیرش در او تقویت گردد. گنهکاران از آن جهت که گنهکارند مورد مذمت هستند اما بخاطر موفقیت در تذکر خود به آنها احترام می گذاریم و نکته ی مهم اینست که منظور  ما احترام بدون افراط و تفریط به گنهکار است و احترام ما نباید به تواضع بیش از حد در برابر او منتهی شود و گرفتار مداهنه گردیم.

۹ سلام کردن به گنهکار: به او سلام می کند سلام کلید ارتباط و گفتگوست و وقتی باسلام ارتباط برقرار گردید بخشی از ماموریت انجام گرفته و راه برای ادامه ی کار گشوده می گردد

ب) موضع گیری های گنهکار

پس از تذکر سه موضع گیری از سوی گنهکار می‌تواند بروز کند

۱)پذیرش: در این صورت شایسته است او را دعا کند “:امیدوارم همیشه در انجام این وظیفه موفق باشید”یا “خدا شما را از نیکان روزگار قرار دهد” و این امر باعث اثبات صداقت صمیمیت امر نهی کننده و تاثیر بیشتر تذکر و استمرار تاثیر میشود.

۲)سکوت: این سکوت می تواند علامت رضایت و یا نشانه ی ناخوشنودی گنهکار باشد و در هر صورت ماموریت تذکر دهنده پایان می یابد. در این موقعیت هم می توان برای تاثیر تذکر جملاتی گفت “خدایا تو شاهد باش که پیامت را به بنده ات رساندم “دوست عزیز من وظیفه ام را انجام دادم حال نوبت شماست.”

۳)مخالفت(در این حالت بحث موضع گیری های تذکر دهنده پیش میاید)

سکوت: سکوت در برابر گنهکار در اکثر موارد ضعف به حساب می آید زیرا گمان می کند مخالفت او صحیح و بدون پاسخ است. و منطق شما را مغلوب کرده است.

جوابهای کلی: از ندادن جواب بهتر است از سکوت بسیار بهتر است”من به وظیفه ام عمل کردم و اکنون نوبت شماست”یا”من شما را به دستور خداوند آگاه کردم ، خود دانید”

پاسخ مستقیم به مخالفت: ما به مخالفتها پاسخ می دهیم تا گنهکاران بدانند که مخالفت آنها صحیح نیست و پاسخ دارد و ما با سکوت خود آنها را تایید نمی کنیم.

۱ آزادم     بله آزادی که گناه می کنی، اگر بنده خدا بودی که گناه نمی‌کردی

۲ به شما مربوط نیست     به خدا که مربوط است من دستور خدا را بیان کردم

۳ شما چه کاره هستید؟     دوست شما، مامور خدا

۴ مزاحم نشو     توصیه به نیکی مزاحمته؟ خیر خواهی مزاحمته؟

۵ برو به کار خود برس     در حال حاضر مهمترین کارمن همین است چون خداوند به آن امر کرده است

۶ به خودم مربوط می شود     به خدا مربوط نمی‌شود؟/نفرمایید جناب اینجا محیط اجتماع است و به همه مردم جامعه ربط پیدا میکند

۷ لازم نیست ما را امر به معروف کنید     ولی خداوند لازم می داند

۸ مملکت صاحب دارد     صاحب مملکت امر به معروف را واجب کرده است/بله چون حساب وکتابی هست من هم به شما یادآوری کردم

۹ گناه من یک مسئله شخصی است     گناه شخصی هم مخالفت با خداست و باید ترک شود

۱۰ دوست دارم چنین کنم     اما خدا دوست ندارد شما چنین کاری بکنید

۱۱ قلبت پاک باشد     بله قلب آدم مهم است ولی گنهکار قلب پاکی ندارد/گناه قلب آدم را آلوده میکند

۱۲ نیازی به نصیحت ندارم     کسی که خطا می کند نیازمند نصیحت است

۱۳ دیگران بدتر از ما هستند     بدتری دیگران مجوز گناه شما نیست/آنها باید جوابگوی اعمال خود باشند و ما جوابگوی اعمال خودمان

۱۴ تعصب نداشته باش     چرا برای پروردگارم  تعصب نداشته باشم

۱۵ ما گرفتار شده ایم     ولی همیشه امکان بازگشت وجود دارد و مهم این است که هنوز زنده ای و فرصت انتخاب داری

ج) نمونه هایی عمومی برای برخورد با منکرات متداول

چند توصیه و یادآوری

۱ باید با گناه مشکل داشته باشیم نه با گناهکار مسلمان و مومن

۲ گناهکار در بسیاری از موارد ممکن است از ما بهتر باشد و نزد خدا محبوبتر، خود را از او بالاتر نبین

۳ در صورت امکان طوری با او صحبت شود که در اثر امر و نهی دچار لجبازی نشود. مشخص است این مطلوب بین موارد همجنس(مثلاً همسر خانم) امکان پذیر است

بد حجابی

خانم محترم حجابتون را رعایت کنید
خانم محترم حجاب واجب است، رعایت کنید
خانم این حجاب در شأن شما نیست، مراعات کنید
خانم محترم حجابتون خوب نیست، رعایت کنید

هر برخورد و پاسخی که داده شود (چشم/به تومربوط نیست/بی توجهی) بدون هیچ توجهی به راه خود ادامه می دهیم. گاهی هم اگر سوال مختصر و مودبانه ای پرسیدند اگر جای پاسخ دهی بود می توان گفت: با این کار آزادی دیگران را صلب می کنید/این کار برای خودتان و من و دیگران ضرر دارد ولی در اغلب موارد باید به راه خود ادامه داد و تاکید آقا هم بر همین امرمیباشد.

بد حجاب همراه با شوهر یا مرد دیگر

آقا سلام به خانمتون بگید حجابشون را رعایت کنند
ببخشید آقا سلام به خانمتون بگید حجابشون را رعایت کنند چنین حجابی در شان شما و ایشون نیست

تاکسی

سلام آقا آهنگ را خاموش کنید
سلام داداش خوبی، ضبطو خاموش کن
آقا این آهنگ براتون ضرر داره خاموشش کنید می پرسه چرا؟ باید از قبل رو جوابها کار کرده باشیم مثلا ما همه ضررها را ابتدا متوجه نمی شویم مثل سرطان! ضرر این آهنگ هم بعداً مشخص می شه/همین که بدانیم خدا گفته ضرر داره باید ما هم گوش کنیم

طلای در بدن مردان

سلام آقا شما میدونید پوشیدن طلا برای مرد حرام است
خیر     به نظر اکثریت مراجع این کار حرام است پس دیگر استفاده نکنید
بله     شما که می دانید نباید از آن استفاده کنید و با حکم الهی مخالفت کنید پس دیگر استفاده نکنید

در خانواده و دوستان

با توجه به نوع دوستی و آشنایی راههای مختلفی دارد که  میتواند با یک نامه باشد یا گفتگوی دوستانه که در آن این مساله هم تذکر داده بشود

اساتید دانشگاه و افراد دارای احترام

اول دادن نامه مخفیانه دوم سپردن به افراد پیشکسوت مثل استادی دیگر یا مسئول نهاد سوم حراست و راهکارهای قانونی

د) شیوه های کلی امر و نهی زبانی

تذکر زبانی می تواند با شیوه های فراوان متنوعی انجام گیرد و در شرایط مختلف این شیوه ها انتخاب می شود تا تاثیر بیشتری داشته باشد

۱ امر به معروف اعتراضی: در تذکر اعتراضی به جای امر و نهی به گنهکاران به او اعتراض می شود واگر این اعتراض به صورت صحیح وبه موقع انجام گیرد تاثیر خوبی در مخاطب خواهد داشت (تو که می دانی ظلم گناه بزرگی است چرا ظلم می کنی؟/به کسی که نسبت به مسئولین به طور رکیکی توهین میکند: آقا این چه طرز بیانی است که دارید از سنتون خجالت نمیکشید؟)

۲ امربه معروف تاییدی: به مداحی که با صدای خوب مداحی ضعیف و یا غلوآمیز می کند بگوییم: صوت شما برای مداحی خوب است واین نعمت بزرگی است که خداوند به شما داده است اما محتوای مداحی شما خوب نیست/به پسر عمه ای که نماز نمی خواند بگوییم درس تو خیلی خوب است حیف نیست نماز نمیخونی و خودتو بیچاره میکنی؟

۳ امر به معروف تعلیلی: علت امر را برایش ذکر کنیم (اگر گرانفروشی بکنید نه در دنیا نه در آخرت خیری نمی بری خداوند برکت دهنده به مال است/به کسی که در خانه بداخلاقی می کند بگوییم: انسان بداخلاق شب اول قبر سختی در پیش رو دارد)

۴ امر به معروف قرآنی

۵ امر به معروف حدیثی

۶ امر به معروف فتوایی

۷ امر به معروف منظوم: به کسی که لباسش را نشانه تعالی وارزش می داند و یا پوشیدن آن موجب جلب توجه نامحرم می شود می گوییم: تن آدمی شریف است به جان آدمیت   نه همین لباس زیباست نشان آدمیت/به کسی که با فریبکاری به خواسته های خود دست می یابد بگوییم: گیرم که خلق را به فریبت فریفتی   بادست انتقام طبیعت چه می کنی/به کسی که با استناد به خطاهای مسلمانان و مسئولان دین اسلام را مورد خرده گیری وبی مهری قرارمی دهد بگوییم: اسلام به ذات خود ندارد عیبی   هر عیب که هست ازمسلمانی ماست

۸ امر به معروف سوالی: روحیه برخی از گنهکاران به گونه ای است که امر و نهی صریح را نمی پذیرد یا در برابر آن ایستادگی کرده و چه بسا به بدگویی، جوسازی نسبت به امر کننده به معروف رو آورند و امر به معروف تاثیر خود را ازدست بدهد در شیوه تذکر سوالی نسبت عمدی بودن گناه کاهش می یابد

نمونه ی سوالات: آیا می دانید این کار شما حرام است واسلام از آن نهی کرده است؟/شما می دانید غیبت از گناهان بزرگ است؟/شما می دانید چهره ی آرایش شده ی زن و موهای او باید از دیدن نامحرم پوشیده بماند؟ (توسط هم جنس باید بیان شود)/شما می دانید حجاب ازاحکام مسلم و واجب اسلام است؟/وقت آن نرسیده است که به بی نمازی  خود پایان بخشی؟/چه تضمینی وجود دارد که فردا زنده باشی ؟

۹ امر به معروف استکراهی: امربه معروف استکراهی آن است که گنهکار را از ترک واجب یا انجام حرام متنفر سازیم

راههای ایجاد تنفر از گناه

۱ بیان اشتراک با تبهکاران بزرگ: به کسی که به امام حسین (ع) علاقه دارد ولی سگ بازی می کند بگوییم: یکی از کارهایی که یزید در آن تبحر داشت سگ بازی بود

۲ تفهیم همراهی گنهکار با دشمن: مستر همفر جاسوس معروف انگلیسی در خاطرات خود می گوید: باید زنان مسلمان را فریب داد و از چادر بیرون کرد

۳ تبیین عاقبت شوم گناه: نظیر اینکه به دختر و پسری که بدون عقد شرعی رابطه دوستانه دارند بگوییم: دوستی دختر و پسر آغازی شیرین و پایانی تلخ و سیاه دارد و موجب از بین رفتن عفت و پاکی انسان می شود

۴ بیان ریشه گناه: وقتی کسی بداند عمل او از چه منشا بدی نشات می گیرد تاثیر پذیری او در ترک آن گناه افزایش خواهد یافت مثلاً به کسی که خنده ی بی موردی می کند بگوییم: امام حسن عسکری (ع) می فرماید: خنده بیجا از نادانی است چنین فردی تکرار به گناه خود نمیکند

۵ بیان زیان رسانی گناه به دیگران: روزی در مجلس عارف گرانقدر، مرحوم حاج میرزا جواد ملکی تبریزی یکی از حضار غیبت کرده بود، آن بزرگوار بسیار ناراحت شده و خطاب به غیبت کننده فرموده بود: چهل روز مرا به رنج و زحمت انداختی

۱۰ امر به معروف اعجابی: من از ارتکاب این گناه شما شگفت زده شدم

۱۱ تحسین نیکوکار نزد گنهکار: مثلا در برخورد با دو نوجوانی که یکی نماز می خواند و دیگری نمی خواند اولی را مورد تشویق قرار داده و بگوییم: درست است که هر دوی شما زرنگ و باهوش هستید اما نماز خواندن احمد نشان میدهد که وی زرنگ تر است/به دختری که چادری است جلوی فردی بد حجاب بگوییم به شما افتخار میکنم  یا چادر شما مدال افتخار شماست