ترک امر به معروف و نهی از منکر چه عواقبی دارد؟

عاقبت ترک امر به معروف و نهی از منکر از منظر قرآن بدین شرح است :
۱٫دوری از رحمت خدا ؛ بر اساس آیه ۷۸ و ۷۹ سوره ی مائده گروهی از بنی اسرائیل بر اثر نافرمانی و تجاوز از حق و ترک نهی از منکر ، به زبان داوود و عیسی بن مریم لعنت شدند :
« لُعِنَ الَّذینَ کَفَروا مِن بَنی إسرائیلَ عَلی لِسانَ داوُدَ و عیسی ابنِ مَریَمَ …* کانوا لایَتَناهَونَ عَن مُنکَرٍ فَعَلوهُ لَبِئسَ ما کانوا یَفعَلون» ؛ از میان بنی اسرائیل آنان که کفر ورزیدند ، به زبان داوود و عیسی بن مریم مورد لعنت قرار گرفتند . این ( کیفر ) از آن روی بود که عصیان ورزیده و ( از فرمان خدا) تجاوز می کردند و از کار زشتی که آن را مرتکب می شدند یکدیگر را نهی نمی کردند . راستی چه بد بود آنچه می کردند .
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در تفسیر این آیه می فرماید :
هنگامی که بنی اسرائیل مرتکب گناه شدند علما آنان را از روی سرزنش نهی کردند و پس از آن با آنان می نشستند و می خوردند و می آشامیدند ، گویا آنان هیچ گناهی را مرتکب نشده اند . وقتی که خداوند آنان را این گونه یافت قلوبشان را به یکدیگر نزدیک کرد و آنان را به زبان پیامبری از پیامبران لعنت کرد . آن گاه فرمود حتماً باید امر به معروف و نهی از منکر کنید و دست افراد نادان را بگیرید و به سوی حق دعوت نمایید وگرنه خداوند قلوب شما را همانند یکدیگر می کند و شما را از رحمت خود دور می سازد ؛ همان طور که آنها را از رحمت خویش دور ساخت.(۱) به فرموده ی حضرت علی علیه السلام خداوند امت های پیشین را جز به سبب ترک امر به معروف و نهی از منکرلعن نکرد و از رحمت خود دور نساخت. خداوند سفیهانشان را به واسطه گناهان و دانشمندانشان را بر اثر ترک نهی از منکر لعن کرد.(۲)
۲٫ عذاب فراگیر : از دیگر پیامدهای ترک امر به معروف و نهی از منکر عذابی است که افزون برگناهکاران ، شامل تارکان امر به معروف و نهی از منکر نیز می شود :
« واتَقوا فِتنَهً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَموا مِنکُم خَاصَهً واعلَموا أنَّ الله َ شَدیدُ العِقاب »(۳) ؛ و از فتنه ای که تنها به ستمکاران شما نمی رسد بترسید و بدانید که خدا سخت کیفر است .
ابن عباس در تفسیر این آیه می گوید : عذاب خدا که بیاید ، ستم کار را از غیر ستم کار جدا نمی سازد . هم چنین گفته اند که ظالمان به سبب ظلمشان عذاب می شوند و غیر ظالمان براثر ترک امر به معروف و نهی از منکر . (۴)در روایتی امام باقر علیه السلام می فرمایند :
خدا به حضرت شعیب وحی کرد که من صد هزار از قوم تو را هلاک خواهم کرد : چهل هزار نفر از آنها اهل معصیت و گناه و شصت هزار هم از خوبان هستند. حضرت شعیب تعجب کرد و گفت : پروردگارا ! اشرار مستحق عذاب هستند ، ولی چرا اخیار و خوبان عذاب می شوند؟ خداوند فرمود : زیرا آنان با گناهکاران مداهنه و سازش کردند (امر به معروف و نهی از منکر نکردند ) و درموردی که من غضب کردم آنها غضب نکردند.(۵)
در اصول کافی روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که خداوند دو فرشته را برای ویران کردن شهری فرستاد . وقتی آن دو فرشته به آن شهر آمدند مردی را دیدند که مشغول دعا و گریه و تضرع است ، از این رو یکی از دو فرشته – با وجود این که مرد عابد و این احتمال که شاید او پس از فرمان خدا توبه کرده است – در ویران کردن آن شهر تردید کرد و برای روشن شدن دستور خدواند برگشت و خدا بر اجرای آن دستور و زیر و رو کردن آن شهر، فرمان دوباره داد ؛ آن گاه خداوند فرمود : آن مرد هیچ گاه رنگ صورتش به خاطر غیظ و غضب برای خدا تغییر نکرده است . (۶)
داستان اصحاب سبت – که در سوره اعراف به تفصیل به آن پرداخته شده است – نمونه روشنی از عذاب فراگیر به شمار می رود . بر اساس این آیات ، گروهی از بنی اسرائیل که در ساحل دریا زندگی می کردند و به ماهی گیری اشتغال داشتند ، فرمان خداوند را مبنی بر حرمت کار در روز شنبه زیر پا گذاشتند ؛ به این صورت که کانالی را در کنار دریا حفر می کردند تا ماهیان در روز شنبه وارد آن شوند و در پایان روز جلو کانال را می بستند و به این طریق در روز یکشنبه ماهیان فراوانی را که به این طریق در کانال به دام افتاده بودند صید می کردند . در مقابل این جمع گروهی نهی از منکر کرده و آنان را از نافرمانی خدا باز می داشتند و دسته ای دیگر ، در برابر نافرمانی آنان سکوت کرده و حتی به ناهیان از منکر اعتراض می کردند که چرا تبه کاران را پند می دهید . در پایان این ماجرا قرآن تنها نجات کسانی را گزارش کرده است که نهی از منکر کردند :
« فَلََمَّا نَسوا ماذُکِروا بِهِ اَنجَینَا الَّذینَ یَنهُونَ عَنِ السُّوءِ و أخَذنَا الَّذینَ ظَلَموا بِعَذابٍ یَئِسٍ بِما کانوا یَفسُقون » (۷)؛ پس هنگامی را که آنچه را بدان تذکر داده شده بودند از یاد بردند ، کسانی را که از ( کار ) بد باز می داشتند ، نجات دادیم و کسانی را که ستم کردند به سزای آن که نافرمانی می کردند به عذابی شدید گرفتار کردیم .
مفسران از این آیه استفاده کرده اند که خداوند دو گروه تجاوزگران و بی تفاوتان را به عذابی سخت گرفتار کرد . (۸)
از آیه ۱۱۶ سوره هود نیز بر می آید که تنها نهی کنندگان از فساد از عذاب نجات می یابند :
« فَلَولاکَانَ مِنَ القُرونِ مِن قَبلِکُم اولو بَقِیَّهٍ یَنهُونَ عَنِ الفِسادِ فِی الأرضِ إلّا قَلیلاً مِمَّن أنجَینا مِنهُم واتَّبَعَ الَّذینَ ظَلَموا ما اُترِفوا فِیهِ و کانوا مُجرِمین » ؛ پس چرا از نسل های پیشین از شما خردمندانی نبودند که (مردم را) از فساد در زمین باز دارند ؟ جز اندکی از کسانی که از میان آنان نجات شان دادیم و کسانی که ستم کردند به دنبال ناز و نعمتی که در آن بودند رفتند و آنان بزه کار بودند.
بر پایه روایتی از امام باقر علیه السلام در ذیل آیات ۷۸ – ۷۹ سوره مائده آنان که مورد لعن داوود بودند به میمون تبدیل شدند و آنان که مورد لعن عیسی قرار گرفتند ، خوک شدند .(۹) از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در ذیل این آیه نقل شده است که امر به معروف و نهی از منکر کنید ، دست نادان را بگیرید و او را به راه حق بیاورید وگرنه خدا دل های شما را مانند یکدیگر و همه ی شما را لعنت می کند ؛ هم چنان که آنان را لعنت کرد .(۱۰) بر پایه نقل دیگری از امام صادق علیه السلام ، کسانی که این آیات در نکوهش آنان نازل شده با این که خود اهل معصیت نبوده و در مجالس گناه کاران شرکت نمی کردند ، لعنت شده اند و جرم آنان این بود که به معصیت کاران لبخند می زدند و با ایشان انس داشتند . (۱۱)
۳٫ شریک شدن در گناه : کسانی که در برابر انجام دادن منکر هیچ گونه واکنش و عکس العملی نشان ندهند مانند گناه کاران در گناه آنها شریک اند ؛ از همین رو از مؤمنان خواسته شده که هرگاه تمسخر آیات قرآن را شنیدند ، با کافران همنشین نشوند ، در غیر اینصورت در گناه آنها شریک خواهند بود :
« و قَد نَزَّلَ عَلَیکُم فِ الکِتابِ أن إذا سَمِعتُم آیاتِ اللهِ یُکفَرُ بِها وَ یُستَهزَءُ بِها تَقعُدوا مَعَهُم حَتّی یَخوضوا فی حَدیثٍ غَیرِهِ إنَّکُم إذًا مِثلُهُم »(۱۲) ؛ و البته ( خدا ) در قرآن بر شما نازل کرده که هرگاه شنیدید آیات خدا مورد انکار و ریشخند قرار می گیرد با آنان منشینید ، تا به سخنی غیر از آن درآیند ؛ چرا که در این صورت شما هم مثل آنان خواهید بود .
مفسران از این آیه استفاده کرده اند که سکوت کردن در برابر فاسقان و گناه کاران و هم نشینی با آنان موجب شریک شدن در گناه آن هاست . (۱۳)هم چنین در ذیل آیه ۶۳ سوره مائده گفته اند که ترک کننده نهی از منکر ، مانند کسی است که مرتکب منکر شود . (۱۴)
پی نوشت ها :
۱٫ تفسیر المیزان ، ج ۶ ، ص ۸۳ .
۲٫ نهج البلاغه ، خطبه ۱۹۲ .
۳٫ انفال ، آیه ۲۵ .
۴٫ عبدالله سالمی ، روض البیان ، ج ۹ ، ص ۹۴ .
۵٫ اصول کافی ، ج ۵ ، ص۵۵ ، روایت ۱ .
۶٫ اصول کافی ، ج ۵ ، ص ۵۸ ، روایت ۸ .
۷٫ اعراف ، آیه ۱۶۵ ۰
۸٫ تفسیر المیزان ، ج ۸ ، ص ۳۱۰ .
۹٫ مجمع البیان ، ج ۳ ، ص ۲۸۹ .
۱۰٫ همان .
۱۱٫ الصافی ، ج ۲ ، ص ۷۵ .
۱۲٫ نساء ، آیه ۱۴۰ .
۱۳٫ جامع البیان ، ج ۵ ، ص ۴۴۳ .
۱۴٫ تفسیر قرطبی ، ج ۶ ، ص ۱۵۳

منبع : راه بهشت