احیای امر به معروف و نهی از منکر

قرآن در این باره می فرماید:

۱-الّذین ان مکّناهم فی الارض اقاموا الصّلوه و آتوا الزکوه و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبه الامور. (حج -۴۱)

«مؤمنان راستیــن کسانی هستند که هنگـامی که آنــان را در زمین اقتدار و تمکن بخشیم، نماز را برپا می دارند، زکات را اداء می کنند، به انجــام نیکی ها فـــرمان می دهند و از ارتکاب به منکرات پیشگیری می نمایند. و سرانجام امور با خداست.»

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود:

«امت من همواره در پیروزی و موفقیت به سر می برند مادامی که نسبت به انجام نیکی ها اهتمام ورزند و نسبت به پیشگیری از منکرات احساس مسئولیت کرده، به میدان آیند و در کارهای شایسته نسبت به یکدیگر همکاری و همیاری داشته باشند. ولی اگربه وظیفه سنگین خود (نظارت همگانی) جامه عمل نپوشانند، بعضی از آنان بر بعضی دیگر غلبه کرده و یار و یاوری در زمین و آسمان برای آنان نخواهد بود.(۴)»

از آیه و روایات فوق استفاده می شود که پرداختن به موضوع امر به معروف و نهی از منکر نیازمند قدرت و توان لازم است؛ که در صورت نبود آن، وجوبش نیز ساقط خواهد بود.(۵) همچنین بدست می آید همگان از ملت و دولت در این باره مسؤلند(۶) و باید به مسئولیت سنگین خویش عمل کنند.

این امر چنان عظیم و مهم است که سایر اعمال نیک در مقابل آن چندان مهم به حساب نمی آیند.(۷) زیرا اقامه همه فرایض مرهون وجود آن بوده(۸) و قوام وجودی شریعت به آن بستگی دارد(۹) واهمیت آن را از چگونگی کیفر ترک کنندگان آن در پیشگاه خدا نیز می توان به دست آورد.(۱۰)

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نسبت به بی توجهی به این مهم در جوامع اسلامی هشدارها داده و از جمله فرموده است:

«چگونه اید آن روزی که زنانتان فاسد و جوانانتان فاسق شوند و حال آنکه شما به امر به معروف و نهی از منکر نمی پردازید؟ یاران با تعجب پرسیدند آیا چنین وضعی پیش خواهد آمد؟ رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود: آری، بلکه بدتر از آن، روزی است که امر به منکر و نهی از معروف کنید! گفته شد آیا واقعاً چنین وضعی روی خواهد داد؟ پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله پاسخ داد: آری، بدتر از آن وقتی است که معروف منکر به حساب آید و منکر، معروف پدیدار گردد».(۱۱)

امیرالمؤمنین علیه السّلام نیز پیوسته در این باره هشدار می داد و می فرمود: امر به معروف و نهی از منکر باعث مرگ زودرس شما نگشته، مایه کاهش رزق و روزی شما نمی شود، بلکه پاداش الهی شما را دو چندان می کند.(۱۲)

شهدای فخ (امر به معروف)

در میان سرداران شهید اسلام، حسین بن علی از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السّلام از جمله نامورانی است که پیامبر و یارانش برایشان گریستند. شهیدان فخ رادمردانی بسیار با فضیلت اند که در راه امر به معروف و نهی از منکر در فخ(۱۳) به رهبری یکی از نوه های امام حسن مجتبی علیه السّلام به فوز عظیم شهادت نایل آمدند.

شهدای فخ در نزد اهل بیت علیه السّلام از شأن و منزلت خاصی برخوردارند. تا آنجا که «بخاری» روایتی را از امام جواد علیه السّلام به این مضمون نقل می کند: لم یکن لنابعد الطف مصرع اعظم من فخ. «در پیش ما (اهل بیت) بعد از کربلا قتلگاهی گرانبارتر و دلخراش تر و عظیمتر از فخ، وجود ندارد.» تردیدی نسبت که گرانمایگی فخ، به سبب وجود شهدای گرانمایه ای است که در آن آرمیده اند.

آنان در زمان امام موسی بن جعفر علیه السّلام خروج کردند. می گفتند: ما خرجنا حتی شاورنا موسی بن جعفر فامرنا بالخروج، «ما جز علیه ستم خروج نکردیم و جز با مشورت و راهنمایی امام موسی بن جعفر علیه السّلام اقدام ننمودیم.»

در عظمت این شهدا توجه به این نکته کافی است که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و اصحاب او در حال نماز، برای آنان گریستند.

امام پنجم علیه السّلام فرمود: «رسول خدا علیه السّلام با اصحاب خود از فخ عبور می کردند، پیامبر از مرکب فرو آمد و به نماز ایستاد و در رکعت دوم نماز گریست و همراهان نیز گریستند.

پس از نماز، راز آن را جویا شدند، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله پاسخ داد: جبرئیل بر من نازل شد و گفت فرزندی از فرزندانت در این مکان به قتل خواهد رسید که پاداش یک شهید کنار او همسنگ پاداش دو شهید است.(۱۴)

آری پاداش شهیدان یکسان نیست و آن که در راه امر به معروف جان باخته باشد اجری دو چندان دارد. از همین روست که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله افراد شهید در رزم دریایی را بر سایرین ترجیح می داد.(۱۵)

قرآن کریم در تأکید بر امر به معروف و نهی از منکر می فرماید:

«یا ایهاالذین آمنوا علیکم انفسکم.» (مائده-۱۰۵)

این آیه دارای معانی گوناگون است:

۱-« ای کسانی که ایمان آورده اید مواظب باشید که هوای نفس باعث انحطاط و سقوط شما نگردد.»

۲-مراد از نفس، هوای نفس نیست، بلکه به معنی جانهاست، همچنانکه آمده است «و خلقکم من نفس واحده».

پس معنی آن این است که یکدیگر را مواظب باشید، تا انسانهای مؤمن در صراط ایمان پایدار بمانند و افراد فاسق، مؤمنان را گمراه نسازند. بر این اساس مسئله امر به معروف و نهی از منکر، بهترین موضوع مورد نظر این آیه خواهد بود.

صاحب تفسیر معروف مجمع البیان در ذیل آیه ذکر شده (مائده-۱۰۵) می نویسد:

«این آیه مؤکدترین آیه ای است که در باره وجوب امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد. چون خداوند با این آیه به مؤمنان خطاب کرده است که «علیکم انفسکم» یعنی بر شما باد مواظبت از اهل دینتان.»(۱۶)

تأکید پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله

راوی نقل می کند:

«سمعت عن رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله یقول: من رأی منکم منکراً فلیغّیر بیده فان لم یستطع فبلسانه فان لم یستطع فبقلبه و ذالک اضعف الایمان».(۱۷)

از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله شنیدم که می فرمود: هر کس از شما منکری را دید، باید آن را تغییر دهد. اگر توانست با زبانش و اگر نتوانست با قلبش این کار را انجام دهد و این پایین ترین مرحله ایمان است.

قال ابن عباس:

«کانوا بنوا اسرائیل ثلاث فرق: فرقه اعتدوا فی السبت و فرقه نهو هم و لکن لم یدعوا مجالستهم و لاموا کلتهم- و فرقه لمارأ و هم یعتدون ارتحلو عنهم و بقیه الفرقتان المعتدیه و الناهیه المخالط فلعنوا جمیعاً».

ابن عباس گفت: بنی اسرائیل سه فرقه بودند: یکی از فرقه ها در روز شنبه نافرمانی می کردند؛ و فرقه ای بودند که ایشان را نهی می کردند اما در مجالس آنها شرکت می کردند و با آنها می خوردند؛ و فرقـه ای بودند که وقتی فرقه اول را می دیــدند از آنها دوری می جستند. از فرمایشات حضرت علی علیه السّلام:

«الناس ابناء مایحسنون»:(۱۸) مردم بنده احسانند.

«جهل المرء بعیوبه من اکبر ذنوبه».(۱۹) جهل و ناآگاهی شخص به عیوبش از گناهنانش بزرگتر است.

پینوشت:

۱٫ ر.ک: امام خمینی (ره)، تحریرالوسیله، ج۱، ص ۳۶۳٫

۲٫ همان.

۳٫ ر.ک: شیخ طوسی، المختلف، ج۱، ص ۳۳۹٫ «وکان المرتضی یقول یجوز ذالک بغیر اذن الامام و الأقرب ما قاله السید.»

۴٫ ر.ک: حرعاملی، وسایل الشیعه، ج ۱۱، ص ۳۹۸ و ۳۹۹، رساله عملیه، در همین موضوع.

۵٫ همان.

۶٫ ر.ک: المعجم المفهرس لألفاظ الحدیث النبوی، ماده رعی.

۷٫ امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: همه اعمال نیک حتی جهاد در راه خدا در برابر عظمت امر به معروف و نهی از منکر همانند کمیت و مقدار آب دهان در مقابل دریای پهناورند! (نهج البلاغه، حکمت ۳۷۶).

۸٫ امام باقر علیه السّلام فرمود: ان الامر بالمعروف و النهی عن المنکر فریضه عظیمه بها تقام الفرایض. «امر به معروف و نهی از منکر فریضه بزرگی است که در پرتو آن سایر فریضه ها اقامه می شوند.» (ر.ک: تفسیر صافی، ذیل آیه ۱۰۵).

۹٫ غرر الحکم: قوام الشریعه، الامر بالمعروف و النهی عن المنکر و اقامه الحدود.

۱۰٫ ر.ک: تفسیر صافی، ذیل آیه ۱۰۵ آل عمران، تفسیر نمونه، ج۳، ص ۳۷ و وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۳۹۸٫

۱۱٫ ر.ک: وسایل الشیعه، ج۱۱، ص ۳۹۶ و ۳۹۷٫

۱۲٫ غررالحکم.

۱۳٫ منطقه ای در حوالی مکه.

۱۴٫ قاموس الرجال، علامه تستری رحمه الله، ج۳، ص۳۰۳٫

۱۵٫ ر.ک: ابن اثیر، النهایه، ج۵، ماده وکف.

۱۶٫ مجمع البیان، ج۳، ص ۳۹۲٫

۱۷٫ ریاض الصالحین، حیث ۱۸۴، ص ۱۵۳٫

۱۸٫ بحارالانوار، ج ۷۷، ص۴۲۰٫

۱۹٫ همان، ص۴۱۹٫

————————————-

پدیدآورنده: اسماعیل شفیعی مازندرانی

منشأ مقاله: بصائر، شماره ۱۹، سال سوم