آیا امر به معروف و نهی از منکر با حقوق بشر منافات دارد؟

ریشه های فطری و غریزی

پدران و مادران در طول تاریخ فرزندان خود را به کارهایی وا داشته و از کارهایی نهی کرده اند . مسئله امر و نهی و تشویق و هشدار.ریشه در درون هرانسانی دارد.و مربوط به زمان و مکان یا منطقه خاصی نمی شود.و هر مسئله اینگونه فراگیر باشد.نشان از فطری بودن آن دارد.

هشدار و اخطار و فریاد در برابر خطرها و انحرافات مخصوص انسان نیست در قرآن مجید می خوانیم:

وقتی مورچه ای دیدحضرت سلیمان علی نبیناوآله با لشکرش در حرکتند فریاد زد و به سایر مورچگان گفت :به لانه های خودبروید تا پایمال نشوید.

هنگامی که هدهد در پرواز خود از فضای کشور« سبا » متوجه انحراف مردم و دریافت که مردم خورشید پرستند .نزد حضرت سلیمان (علیه السّلام) آمد و از این انحراف شکایت کرد.

بنابراین فریاد در برابر انحراف و دلسوزی برای دیگران نه تنها مسئله ای فطری برای انسانهاست ، بلکه ریشه ای غریزی نیز در حیوانات دارد.

جایگاه امر به معروف در قرآن

این موضوع از همان روزهای اول بعثت پیامبراعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) مورد عنایت اسلام بوده است .سوره « والعصر» که اوایل بعثت در مکه نازل شده است.اشاره به امر به معروف می کند و از مومنان می خواهد تا یکدیگر را به کارهای حق و پایداری در راه خدا سفارش کنند.

اولین وظیفهءانبیاء (علیهم السّلام)

قرآن حکیم می فرماید:

مادر میان هر امتی پیامبری مبعوث کردیم که مهمترین کار و وظیفه او .دوچیز بود:

یکی امربه یکتاپرستی که بزرگترین معروفهاست.

و دوم نهی از اطاعت طاغوتها که بزرگترین منکرهاست.

اولین و مۆثرترین شیوه در امر به معروف و نهی از منکر تبلیغ عملی است. یکی از مهمترین عوامل موفقیت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و ائمه(علیه السلام) در ترویج و گسترش مکتب، توجه به این شیوه بوده است

نشانه بهترین امت

قرآن خطاب به مسلمانان می فرماید:

شما بهترین امتی هستید که برمردم ظاهر شده اید.به شرط آنکه امر به معروف و نهی از منکر کنید. امر به معروف کاری است که خدا انجام می دهد چنانکه امر به منکر کار شیطان است.

امر به معروف یک وظیفه عمومی است.قرآن می فرماید: تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند. تا یکدیگر را به « معروف » سفارش کنند و از منکر باز دارند.

البته همواره در قرآن امر به معروف مقدم بر نهی از منکر است تا بفهماند کارها را از راه مثبت پیگیری کنید و تنها در جامعه انتقاد کننده نباشید.

شیوه های عملی امر به معروف و نهی از منکر

هدف عمده و اساسی در امر به معروف و نهی از منکر محقق شدن معروف و زدوده شدن منکر است. برای نیل به این هدف به نظر می رسد که باید به دنبال بهترین و مۆثرترین راهکارها و شیوه های عملی بوده باشیم که در این راستا موارد زیر پیشنهاد می گردد:

۱-  شیوه عملی: اولین و مۆثرترین شیوه در امر به معروف و نهی از منکر تبلیغ عملی است. یکی از مهمترین عوامل موفقیت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و ائمه(علیه السلام) در ترویج و گسترش مکتب، توجه به این شیوه بوده است.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در اغلب کارها از قبیل کندن خندق، ساختن مسجد و برنامه های فرهنگی و اجتماعی و …. قبل از اینکه دیگران را تشویق به این کار کند خود پیشقدم می شد، همچنانکه امامان معصوم(علیه السلام) به این طریق عمل می کردند.

گفتن، شرط لازم است ولی کافی نیست. باید عمل کرد و آنچه مربوط به شهروندان است برخورد عملی غیرمستقیم است

۲-  احترام به شخصیت افراد: دومین اصلی که در تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در خور توجه است، احترام به شخصیت افراد می باشد. مرتکبان منکر تا وقتی که متجاهر به گناه نشده اند، و به طور آشکار خود را نیالوده اند محترمند و نباید به هتک حرمت آنها پرداخت.

۳-  ارشاد تدریجی: معمولا ما انتظار داریم کسانی که در گرداب منکرات غوطه ور شده اند یک دفعه آنها را از گرداب در آوریم و یک مسلمان ایده آل بسازیم؛ در حالی‌که تربیت امری تدریجی است و فضایل و رذایل هیچ‌کدام یک مرتبه در جان انسان‌ها به وجود نمی آیند. در حقیقت می توان گفت که از علل نزول تدریجی قرآن توجه به این نکته مهم است، چرا که قرآن کتاب تربیتی است و برای هدایت انسان‌ها به سوی کمال مطلوب نازل شده است.

۴-  نرم خویی و محبت: از شیوه های مهم و مۆثر در امر به معروف و نهی از منکر، نرمخویی و محبت است؛ خصلتی که موفقیت پیامبر(صلی الله علیه وآله) بنا به تصریح قرآن کریم مرهون آن بوده است.

۵-  تشویق به ارزش‌ها: یکی از امتیازات مکاتب الهی تشویق به خوبی‌ها و ارزش‌هاست. پیامبر مکرم اسلام(صلی الله علیه وآله) از عامل تشویق در جهت پیشبرد اهداف استفاده‌های زیادی می‌کرد. برای کسانی که دو رکعت نماز برای خدا می‌خواندند جایزه تعیین می کرد.‌(ره توشه راهیان نور ویژه محرم الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۶شمسی، ص۱۸۶)  پست‌های حساس سیاسی، فرهنگی و نظامی را به افراد لایقی می سپرد و به این ترتیب، امت را به نیکی و پاکی دعوت می فرمود. برای نمونه اسامه بن زید هجده ساله را به عنوان فرمانده لشکر منصوب فرمود و….

۶-  ایجاد فضای امر و نهی: شکی در این مسئله نیست که محیط هر چند نقش زیربنایی ندارد ولی در پرورش فضایل و رذایل نقش اساسی دارد. رسالت انبیا نیز مبتنی بر این اصل بود که محیط را به گونه‌ای آماده سازند تا خود مردم عدالت را بر پادارند:”لیقوم الناس بالقسط”.‌(حدید-۲۵٫) بنابراین پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) می فرماید: “کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته”.

۷-  برخورد عملی با مرتکبان منکر: به طور کلی اگر در کنار شیوه های گذشته این شیوه را مد نظر نداشته باشیم بدون شک امر به معروف و نهی از منکر بی نتیجه خواهد ماند.

ه- مراتب امر به معروف و نهی از منکر

۱- مرحله انزجار قلبی: علمای اسلام برای امر به معروف و نهی از منکر مراتب و درجات و همچنین اقسامی قائل شده‌اند. اولین درجه و مرتبه نهی از منکر، هجر و اعراض یا انکار قلبی است و این در مواردی است که ما با شخصی که با او صمیمیت داریم قطع رابطه کنیم و نسبت به او سردی نشان دهیم و این برخورد، برای او تنبه تلقی شود، یعنی تحت یک زجر و شکنجه روحی قرار گیرد و این عمل ما در جلوگیری از کار بد او تأثیر داشته باشد؛ در غیر این صورت چه بسا فردی که از قطع رابطه ما استقبال کرده و او هم قطع رابطه کند و آزادتر دنبال منکرات و کارهای زشت برود در چنین مواردی این کار درست نیست.

قرآن خطاب به مسلمانان میفرماید: شمابهترین امتی هستید که برمردم ظاهرشده اید.به شرط آنکه امر به معروف و نهی از منکر کنید. امر به معروف کاری است که خدا انجام می دهد چنانکه امر به منکر کار شیطان است

۲- مرحله زبانی: درجه دومی که علما و دانشمندان برای نهی از منکر ذکر کرده اند، مرحله زبان است. چه بسا آن بیماری که دچار منکری است، به دلیل جهالت و نادانی و تحت تأثیر یک سلسله تبلیغات قرار گرفته است، احتیاج به مربی، هادی، راهنما و معلم دارد تا با او تماس بگیرد و با کمال مهربانی با او صحبت کند، موضوع را با او در میان بگذارد تا معایب و مفاسد را برایش تشریح کند تا آگاه شود و بازگردد.

۳-  مرحله عمل: مرحله سوم عمل است. گاهی طرف در درجه و حالی است که نه اعراض و هجران و نه زبان و بیان بر او تأثیر نمی‌گذارد. در اینجا باید از راه عمل وارد شد. وارد عمل شدن نه تنها به زور گفتن نیست، کتک زدن و مجروح کردن نیست،

البته مواردی هم هست که جای تنبیه عملی است که آن هم از شئون حکومت اسلامی است و شهروندان جامعه اسلامی از پیش خود حق اعمال این تنبیهات را ندارند. امر به معروف عملی این است که نباید تنها به گفتن قناعت کند و فکر کنیم همه چیز را گفتن درست می شود.

گفتن، شرط لازم است ولی کافی نیست. باید عمل کرد و آنچه مربوط به شهروندان است برخورد عملی غیرمستقیم است. ‌(تلخیصی از جلد دوم حماسه حسینی، مرتضی مطهری، ص۱۹۳-۱۹۷)

نقش امر به معروف و نهی از منکر در احیای حقوق بشر

وقتی شما به یک فردی راه خیر را نشان دادید دارید حقوق او را به او یادآور می شوید.از حقوق تو هدایت شدن توست من این حق را باید به تو ادا کنم، این حق بشری توست که باید وقتی من می بینم این کار برای آینده تو ضرر دارد من قبل از اینکه تو به آن مبتلا شوی امروز به تو بگویم.

————————————-

فرآوری: زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان