آیا امر به معروف و نهی از منکر، ایجاد هرج و مرج نمی کند؟

پاسخ

اسلام دین الهی است و تمام احکام و قوانین آن، در جهت رشد و تکامل بشر وضع و تشریع شده است; از سوی دیگر، با توجه به پیوند سرنوشت افراد در زندگی جمعی، حق نظارت بر رفتار دیگران حق طبیعی و از آثار زندگی در اجتماع است و این مقتضای حکم عقل و فطرت است. اسلام آیین فطرت است و احکام آن مبتنی بر فطرت بوده و هیچ گاه ایجاد تعارض نمی نماید. از ادله ی امر به معروف و نهی از منکر چنین استفاده می شود که انجام این دو فریضه، یک مرتبه وظیفه ی عمومی مردم است[۱] و همه موظف اند که با رعایت شرایط آن را انجام دهند، و یک مرتبه ی بالاتری هم وجود دارد که مخصوص جمعیت خاص معینی است.[۲]

قسمت اول که وظیفه ی عمومی مردم است، چون جنبه ی فردی دارد، طبعاً شعاع آن محدود به توانایی افراد است و از تذکر دادن، اندرز نمودن، اعتراض و انتقاد و نظایر آن تجاوز نمی کند و مسلماً یک اجتماع زنده باید تمام افرادش در برابر منکرات و مفاسد اجتماعی دارای چنین مسئولیتی باشد.

امّا قسمت دوّم که مخصوص جمیعت معینی است، شکل واجب کفایی به خود می گیرد و چون جنبه ی دسته جمعی دارد و شعاع قدرت آن وسیع است، طبعاً از شئون حکومت اسلامی محسوب می شود; به این معنا که اگر نیاز به شدت عمل و حتّی قصاص و اجرای حدود باشد، این جمعیت اختیار دارند که زیر نظر حاکم و متصدیان حکومت اسلامی انجام وظیفه کنند.[۳] این دو شکل از مبارزه با فساد و دعوت به سوی حق، از شاه کارهای قوانین اسلامی به شمار می آید و مسئله ی تقسیم کار را در سازمان حکومت اسلامی و لزوم تشکیل یک گروه نظارت بر وضع اجتماعی و سازمان های حکومت مشخص می سازد پس حدود و شئون افراد عادی و مسئولین و نهادهایی که عهده دار بخش های اجرای و عملیاتی این فریضه دینی هم است تفکیک شده است و از مراتبی که درباره انجام امر به معروف و نهی ازمنکر وارد شده است را تا قبل از مرحله برخوردهای فیزیکی از مگر در موارد استثنایی و دفع ضرر جانی و ناموسی و عرض مردم عادی می توانند مجری باشند، ولی درباره مراحل عملی و فیزیکی مربوط به دستگاه های اجرای انتظامی و قضایی می باشد و از سوی دیگر این طور نیست که افراد جامعه همواره در حال مداخله در امور و وضع جامعه باشند بلکه این واجب به صورت وجب کفایی است و اگر عده ای ولو یک نفر در برخی موارد این تکلیف را در مورد خود انجام داد از سایرین ساقط می شود.

نیز بر خوردهای متعارض وقتی روی می دهد که اختلاف نظر باشد در حالی که امر به معروف و نهی از منکر در حیطه امور واجب و حرام صورت می گیرد و واجب است و این امر هم در شرع مقدس اموری روشن و واضح و تقریباً بلا اختلاف است لذا هیچگاه کسی پیدا نمی شود که بگوید این واجبی که ترک شده است و تو به انجام آن سفارش و توصیه کرده ای واجب نبوده بلکه حرام بوده است. پس پیدایش برخوردهای متعارض در زمینه امر به معروف و نهی از منکر از لحاظ تئوریک منتفی است اما از لحاظ عملی هم با آموزش و ارشادات و راهنمایی مردم و جوانان می توان مانع از برخوردهای احتمالی متعارض گردید و شیوه های بهتر و ماسبی برای احیای این فریضه با اهمیت یافت.

بنا بر این با توجه به مراحل مختلف امر به معروف و نهی از منکر و حدود و مقررات هر یک، نه تنها هرج و مرجی در جامعه ایجاد نمی شود، بلکه اجتماع از صورت جامعه ی مرده و فاقد تحرک بیرون آمده و به جامعه ی زنده و پویا تبدیل می گردد.

پینوشتها:

[۱]. آل عمران/۱۱۰: (کنتم خیر أمه اخرجت للنّاس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تومنون باللّه); ر.ک: توبه/۷۱ و ۱۱۲٫

[۲]. آل عمران/۱۰۴: (و لتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون): حج/۴۱، اعراف/۱۵۷٫

[۳]. ر.ک: حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج ۱۸، ص ۳۳۸، ابواب مقدمات حدود، باب ۲۸، حدیث یک.