استفتائات آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
.
س. بنظر شما، آیا همکاری بین آحاد مختلف جامعه اسلامی در اجرای فریضه امر به معروف و نهى از منکر ضروری است یا هر کس به تنهایی میتواند از عهده این کار برآید؟
ج. امر به معروف و نهى از منکر یکى از تکالیف اجتماعى است که در بعض موارد با همت و اقدام یک نفر انجام مىپذیرد و در بعض مواقع، موقوف به قیام چند نفر، بلکه محتاج به اقدام و همکارى یک جمعیت و امّت است. پس نمىتوان اقدام یک نفر را در همه موارد کافى شمرد و از دیگران تکلیف را ساقط دانست؛ زیرا اوّلاً: همکارى و همصدا شدن دیگران با آن کس که امر به معروف و نهى از منکر مىکند، باعث کمال تأثیر و حصول مقصود است. اگر هزار نفر در یک موضوع موافق یکدیگر اظهارنظر کنند از حیث اثر با نظرى که یک نفر اظهار نماید یکسان نیست.
و ثانیاً: بیانات اشخاص و طرز اداى مطالب و سلیقههایى که در این موارد اعمال مىشود در تأثیر، تفاوت دارد. بسیار اتفاق افتاده که شخصى از مواعظ و نصایح طولانى یک نفر متنبّه نشده، ولى با یک کلمه که از دیگرى شنیده فوراً متنبّه و بیدار گردیده است.
و ثالثاً: در مورد بعضى از منکرات که میان جامعه رایج مىشود یا بعضى از فرایض و واجباتى که ترک آن متداول مىگردد و همچنین نسبت به بعض اشخاص که باید امر به معروف و نهى از منکر شوند، جز با کمک و همکارى افراد و همصدا شدن جمعیت بسیار، موفقیت حاصل نمىشود.
مخصوصاً همراهى و همکارى کسانى که در میان جامعه داراى شخصیت و وزن علمى و مقام و نفوذ هستند در پیشرفت مقصد مشروع آمر به معروف و ناهى از منکر دخالت بسیار دارد؛ زیرا مرتکبین معاصى وقتى ببینند جامعه به آنها با دیده تنفّر نگاه مىکند و کار آنها را زشت و خلاف شرافت و انسانیت تشخیص مىدهد، یا کسانى که داراى مقامات و یا اطلاعات و معلوماتى هستند عمل او را تقبیح مىنمایند، بیشتر راه منحرفى را که در پیش گرفتهاند ترک مىکنند. پس تأثیر امر به معروف و نهى از منکر، غالباً محتاج به همکارى و تعاون است. اگر چنانچه آمرین به معروف را تنها گذارند، موفقیت لازم به دست نخواهد آمد.
س. چگونه است با آنکه بسیارى از مصالح و فواید امر بمعروف و نهی از منکر و زیانهاى ترک آن را مىدانیم، در ادای این فریضه کوتاهى میکنیم؟
ج. بعض علل این بىقیدى بشرح ذیل است:
اوّل: «ضعف ایمان» را که علت العلل این بىاعتنایى است. ضعف ایمان قدرت و شجاعت اخلاقى را از انسان سلب کرده و او را تحت نفوذ و مرعوبیت از قدرتهاى موهومه و اعتبارات ظاهریه، خوار و زبون مىسازد. بدترین نقطه ضعف انسان که با وجود آن او را از هیچ عمل زشت و ارتکاب خلاف وظیفه نمىتوان مصون دانست، بىایمانى و بىدینى است.
دوّم: «طمع است». بسیارى از مردم با آنکه آگاه و ملتفت هستند و خسارت ترک امر به معروف و نهى از منکر را مىفهمند، براى طمعى که به مال یا استفاده از مقام اشخاص دارند به خیال آنکه اگر فلان شخص را امر به معروف کنند از مال او یا ریاست او بىبهره مىمانند، در اداى این وظیفه سهلانگارى روا داشته و بسا که در حضور آنها معصیتها واقع شود که چون خوى زشت طمع، آنان را فاقد حریت و آزادمنشى و صراحت لهجه کرده از نهى از منکر خوددارى مىکنند.
سوّم: «ترس بى جا و خوف بیمورد است». پارهاى از مردم براى آنکه رشد و بلوغ اخلاقى ندارند بیم و ترس بیجا غالباً از اداى این تکلیف باز مىدارد و در پیش خودشان براى یک امر به معروف و نهى از منکر ساده و سهل که به هیچ مانع و محذورى برخورد نمىکند، محاذیر و موانع بسیارى فرض نموده و خود را به خیال خویش، معذور مىسازند. حتى گاهى این مردم ترسو به دیگران هم که امر به معروف و نهى از منکر مىکنند اعتراض مىنمایند و آنها را احساساتى و بى فکر مىشمارند!
چهارم: «یأس و نومید از حصول مقصود است». بسیارى از مردم وقتى کثرت اهل معصیت و طغیان و قوه و قدرت و تظاهرات و رونق بازار آنها را مىبینند، گمان مىکنند با امر به معروف و نهى از منکر مخصوصاً با نداشتن همکار، نمىتوان کارى انجام داد و مردم را عوض نمود.
س. در مقابل منکراتی که در جامعه صورت میپذیرد، کمترین کاری که میتوانیم و باید آن را انجام دهیم چیست؟
ج. چون مقصود از امر به معروف و نهی از منکر آن است که مرتکب فعل حرام و ترک واجب، این عمل را ترک کند، پساگر به مجرد اظهار کراهت از این عمل ـ ولو به اعراض و ترک معاشرت و مراوده- مرتکب، مرتدع میشود و ترک میکند، کافی است در اداء وظیفه امر به معروف و نهی از منکر و حاجت به امر و نهی بیشتر از این نیست.
س. بنظر حضرتعالی، آیا آمر بمعروف و ناهی از منکر خود باید عامل به معروف و منکر باشد یا با عدم عمل هم میتواند امربمعروف و نهی از منکر نماید؟
ج. بجا آوردن معروف و ترک نمودن منکر، بر هر مسلمانی، واجب است و لکن آنان که امر و نهی میکنند باید در عمل به معروف و ترک منکر، بر دیگران، پیشقدم باشند زیرا عمل، شرط تأثیر گفتار است.
س. شرایط امر به معروف و نهی از منکر چیست؟
ج.۱٫ آمر و ناهی، باید معروف و منکر را بشناسند.
۲٫ احتمال دهد امر و نهی او تأثیر دارد.
۳٫ امر و نهی، مفسدهای (ضرر جانی، مالی مهم و آبرویی) نداشته باشد.
۴٫ کسی که معروف را ترک میکند، و نیز کسی که منکر را انجام میدهد، بر ادامه عمل خود اصرار داشته باشد.
س. اگر کسی عملی را مرتکب شود که مرجع تقلید من آن را حرام میداند، ولی به نظر مرجع تقلید خودش جایز است، آیا باید او را از آن عمل نهی کنم؟
ج. خیر، نهی او در این خصوص مورد ندارد.
س. در فریضه امر به معروف و نهی از منکر، آیا یک بار تذکر دادن کافی است یا باید چندین بار تکرار کند؟
ج. اگر در تکرار تذکّر، احتمال اثر میدهد، باید تکرار کند.
س. اگر پدر و مادر انسان، مرتکب گناه شوند، آیا نهی از منکر آنان بیاحترامی محسوب نمیشود؟
ج. خیر، نهی از منکر آنان. با فراهم بودن شرایط آن، بر فرزند واجب است؛ البته سعی کند این کار را با سخن نرم و اخلاق نیک، انجام دهد و این امر، بیاحترامی به آنان محسوب نمیشود و اگر تأثیر نکرد، وظیفه دیگری ندارد.
س. در زمان حکومت اسلامی، اگر نیروی انتظامی در برخورد با مفاسد اجتماعی از خود جدیّت نشان ندهد، وظیفه مردم چیست؟
ج. این واجب با وجود شرائط از کسی ساقط نمیشود، مگر آنکه دیگران به این فریضه عمل نمایند.
س. امروزه بیشتر مراسمهای عروسی آلوده به انواع گناههاست. وظیفه ما در برابر دعوت به اینگونه مراسم در صورتی که از اقوام نزدیک هم میباشد چیست؟ با توجه به اینکه عدم اجابت دعوت، موجب قطع رحم میشود.
ج. شرکت در اینگونه مجالس، شرکت در مجلس معصیت و حرام است و شخص مسلمان نباید در چنین مجالسی شرکت کند و باید علّت آن را بگوید و چنانچه حاضر نشدن وی در مجالس معصیت سبب قطع رحم شد، اشکال ندارد چرا که در حقیقت، علت قطع رحم آنها هستند.
س. وظیفهی بنده به عنوان یک دانشجو، در مورد شرکت در کلاسهای مختلط و نیز بیحجابیهای موجود در دانشگاه چیست؟
ج. شرکت در کلاسهای مختلط اگر مستلزم حرام باشد (از قبیل نظر به نامحرم و غیره)، جائز نیست. دانشجویان مسلمان متعهد باید مؤکداً از اولیاء دانشگاه، مراعات تعالیم و ظواهر اسلامی را بخواهند که هم دانشجویان در معرض محرمات قرار نگیرند و هم دانشگاه از مفاسد مصون بماند.
س. برخی از افراد خانواده ما نماز نمی خوانند. آیا بیدار کردن آنها برای نماز جایز است؟
ج. بیدارکردن کسی که بنای خواندن نماز صبح را ندارد بعنوان امر به معروف واجب است ولی کسی که قصد نماز خواندن دارد و اتفاقاً خواب مانده است، بیدار کردنش واجب نیست.
س. اگر کسی در ادارهای رشوه بگیرد. آیا حق داریم به مسئولان مربوطه گزارش کنیم؟
ج. اول به خود او تذکّر دهید و اگر تذکر را نپذیرفت، باید به مسئولان امر گزارش داد.
س. وظیفه شرعی فرزندی که تحت تکفل پدری که رعایت موازین شرعی را درباره کسب و در آمد حلال را نمیکند و یا اینکه خمس نمیدهد چیست؟ با فرض اینکه امر و نهی تأثیر ندارد.
ج. اگر امر بمعروف و نهی از منکر در او اثر نمیکند وظیفهای ندارد، ولی اگر عین مالی را که از اموال پدر مورد ابتلاء او است بداند حرام است، باید از آن اجتناب نماید.
س. گاهی در وسایل نقلیه عمومی، مانند اتوبوس، مینیبوس و غیره، رانندهها نوارهای موسیقی پخش میکنند. وظیفه ما چیست؟
ج. در صورتی که احتمال تأثیر بدهید باید تذکر بدهید و الّا لازم نیست و نباید به آن گوش داد.
س. همانطور که مستحضرید در رسانهها مخصوصاً تلویزیون برخی فیلمهای خلاف شرع که مشتمل بر زنان بیحجاب و یا موسیقیهای لهوی است پخش میشود. وظیفه ما چیست؟
ج. همه مسلمانان وظیفه دارند در برابر منکراتی که صورت میپذیرد نهی از منکر نمایند و اگر همه در برابر پخش این بیعفتیها در این موارد اعتراض کنند، از رواج این منکرات جلوگیری میشود.
س. آیا جایز است با کسانی که نماز و روزه و احکام شرعی اسلام را بجا نمیآورند معاشرت کرد یا خیر؟
ج. اگر معاشرت به منظور ارشاد و امر بمعروف و نهی از منکر باشد اشکال ندارد، و اگر مؤثر واقع نشود ترک معاشرت نماید.