آنچه آمران به معروف و ناهیان از منکر باید بدانند (۱)

فصل اول : انگیزه‌دهی کاری

با چه انگیزه‌ای در مأموریت امر به معروف و نهی از منکر شرکت کنیم؟
از دیدگاه مکتب حیات بخش اسلام، امتیازِ آن دسته از شما بیشتر است که خوش اخلاق‌تر باشد و با مردم خوش برخوردتر رفتار بکند؛ لذا اگر بداخلاقی پیشه بکنید، مطمئن باشید که موجبات تباه ساختنِ روح ایمان را در خود فراهم می‌سازید. شما از امروز، مسئولیت خطیری را به عهده گرفته‌اید و نیاز مبرم به توجّه و حمایتِ خداوند مهربان دارید. مطمئن باشید اگر از اخلاقی شایسته برخوردار نباشید، ارتباط شما با خداوند آسیب‌پذیر خواهد شد. در روایات اسلامی به ما گفته شده که اگر مایلیم مورد احترامِ مردم قرار بگیریم باید خوش اخلاقی پیشه بکنیم اگر چه دارای امکاناتِ مادی زیادی نباشیم؛ لذا اگر تمایل دارید بر میزانِ اعتماد به نفس شما افزوده شود، خوش برخورد باشید. مأموری که خوش برخورد باشد هم در دنیا خوشبخت زندگی خواهد کرد و هم در آخرت، انسانی بهشتی خواهد شد. از همین امروز، نیت بکنید در هر شهری که مأموریت پیدا می‌کنید، قصد آباد کردنِ آن منطقه را همیشه در ذهن و دل خود به همراه داشته باشید، این قدرت را خواهید داشت که فضای اخلاقی شهرتان را آباد بکنید. با مردمانی که در حین مأموریت مواجه می‌شوید عاشقانه برخورد بکنید زیرا به تعبیرِ امام موسی کاظم(علیه السلام) مادامی که ساکنانِ زمین همدیگر را دوست بدارند و عاشقانه زندگی بکنند، مورد رحمت و عنایتِ خداوند قرار خواهند گرفت. هیچ می‌دانید اگر مایلید کارتان خیر و برکت داشته باشد باید در درونِ خود، برای همه مردم خیرخواهی داشته باشید و با آنها مهربانانه برخورد کنید. (علی (علیه السلام) غررالحکم) شما مأموری هستید که رسالتی را بر دوش گرفته‌اید، پس برای ایجادِ جامعه‌ای سرشار از صفا و صمیمیت قیام بکنید و تفرقه و دودستگی‌ها را کنار بگذارید.
راستی چگونه می‌توانیم با انگیزه‌ای قوی، مأموریت خود را به انجام برسانیم؟ چگونه می‌توانیم با مردم، مشتاقانه برخورد بکنیم و از کارِ هر روزه‌ی خود لذت ببریم؟

۱- متعادل برخورد بکنید.
قرآن کریم به ما دستور داده است تا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را الگو و استاندارد خودمان قرار بدهیم و هرچه را که توسط آن پیامبر بزرگ الهی به ما دستور داده شده، از جان و دل پذیرا باشیم. و در عمل خود را شبیه ایشان بکنیم. حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) آنچنان مهربان وار با مردم برخورد می‌کردند که به خاطر خوش اخلاقی ایشان، عده زیادی از مردمِ دورانِ جاهلیت اسلام آوردند و مسلمان شدند؛ پس شما هم تکلیف دارید به گونه‌ای رفتار بکنید که حتی جاهلان و گمراهان و مخالفانِ نظام جمهوری اسلامی ایران را به حکومت و مکتب علاقه‌مند بکنید نه اینکه خدای نکرده از آدم‌های عادی، برای حکومت، دشمن‌سازی بکنید.

۲- به اصلِ وحدتِ در تبار، احترام بگذارید.
به مردم احترام بگذارید زیرا با همه‌ی آنها از یک اصل و نسب و تبار هستید. شما با همه مردم، فرزندانِ یک پدر و مادر هستید و لذا باید مثل اعضای خانواده‌ی خود آنها را دوست داشته باشید و در غم‌ها و شادی‌هایشان، شریک باشید. (امام صادق(علیه السلام) ، اصول کافی)

۳- به انسانیت مردم، احترام بگذارید.
وحدت در تبار و ریشه و خویشاوندی ایجاب می‌کند که برای انسانیت مردم، احترام قائل شوید تا حدی که امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: «اگر با یک یهودی همنشین شدید، با او نیکو همنشینی بکنید.» اگر در مکتب اسلام، شخصیت یک فرد یهودی باید محترم دانسته شود، درباره‌ی ارتباط با مسلمانان و هم‌کیشانِ خود وظیفه اسلامی‌مان دوچندان می‌باشد.

۴- اصلِ دوست داشتن مردم را رعایت بکنید.
آدمی باید هموطنان خود را دوست بدارد. حتی در هنگامِ جنگ و منازعه با مشرکان، اصل بر رعایتِ محبت با دیگران می‌باشد. دین اسلام به ما توصیه می‌کند که انسان‌ها را دوست بداریم تا همگان ما را دوست بدارند. (تحبّب الی الناس یحبوک «مردم را دوست داشته باش تا مردم تو را دوست بدارند.») (رسول اکرم(ص)، طرائف الحکم)

۵- سعی کنید نقشِ عامل میانجی را داشته باشید.
یکی از انگیزه‌های شما برای انجام مأموریت باید این باشد که به هیچکس اجازه ندهید روح اصلاحگری شما را تضعیف بکنند لذا اگر بین همکارانِ شما و مردم موقعیتی بحرانی در حالِ وقوع باشد، حتماً نقش یک میانجی خیرخواه را بازی بکنید؛ زیرا اصلاح بین دو نفر از یک سال نماز و روزه هم برتر می‌باشد

۶- اصلِ خوش اخلاق بودن را رسالت خود بدانید.
آنقدر در دین اسلام به حُسن خلق سفارش شده است که آن را نیمی از دین ذکر کرده‌اند. (رسول اکرم، مشکوه‌الانوار) در اسلام، این امر از شئون اساسی اسلام و از خواسته‌های خداوند است. از امام صادق(علیه السلام) درباره‌ی معنی آن پرسیدند، فرمود: با مردم به نرمی برخورد کن، پاک و مؤدب سخن بگوی، در مواجهه با با برادرانت گشاده‌رو باش. (معانی الاخبار)

۷- عادت کنید با مردم بر اساس مدارا و نرمی برخورد کنید.
قرآن کریم می‌فرماید: ای رسول، به خاطر رحمت و عنایت خدا بود که آدمی نرم و ملایم شده‌ای، اگر سختگیر و خشن بودی، مردم از دور و بر تو پراکنده می‌شدند (سوره آل عمران، آیه ۱۵۹) و نیز امام باقر(علیه السلام) فرمود: اگر می‌خواهی محترم باشی با مردم به نرمی رفتار بکن و اگر مایلی کسی به تو اعتنا نکند با مردم به خشونت رفتار کن. (مکارم الاخلاق)

۸- به تعهداتی که با خدا و امام و شهدا بستید، پایبند باشید.
شما باید افتخار بکنید که در مسیر امر به معروف و نهی از منکر قرار گرفته‌اید. شما و ما همه بدهکارِ زحماتِ امام و یاران سفر کرده‌اش (شهدا) می‌باشیم. اگر کسی کار کوچکی برایتان انجام بدهد و محبت کوچکی برایتان انجام بدهد و محبت کوچکی در حق شما بکند، بی‌انصافی می‌دانید که از زحماتِ آنها، تقدیر به عمل نیاورید؛ پس دِینِ خود را نسبت به امام و شهدا که همه هستی خود را برای پیروزی مستضعفین بر مستکبرین گذاشتند و جان و مال و خانواده‌ی خود را در این راه مقدس، قربانی نمودند، چگونه باید ادا بکنید؟ هر قدمی که هر روز به سمت فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر برمی‌دارید، گویا در فرآیندِ آسوده ساختنِ وجدانتان از زیر بار مسئولیتِ انسانی قدرشناس و سپاسگزار بودن، حرکت کرده‌اید؛ پس باید به خود ببالید و به وجود خودتان افتخار بکنید و هر فرصتی را برای قدرشناسی از آن ستارگانِ درخشانِ آسمانِ انسانیت، مغتنم بشمارید. مسلمان در برابر خدا و مردم درباره‌ی عهد و پیمانِ خود، مسئول می‌باشد. و نباید تعهداتِ خود را فراموش کرده آنها را نادیده بگیرد. در قرآن کریم یکی از ویژگی‌های انسان‌های مؤمن را وفادار بودن به تعهداتِ خود، دانسته است و آنها را آدم‌هایی معرفی کرده که به تعهداتِ خود پایبند می‌باشند.

۹- بیایید صداقتِ خود را به امتحان بگذارید.
خیلی‌ها ادعای صادق بودن دارند اما تنها عده‌ی کمی از انسان‌ها توانستند در این امتحانِ سخت و آزمونِ طاقت‌فرسا، نمره قبولی بیاورند. اگر مایلید جزء کسانی نباشید که بین ادعا و عملشان فرسنگ‌ها فاصله وجود دارد، صداقت را ملکه نفسانی خود قرار بدهید و در قالبِ اجرای عملی فریضه امر به معروف و نهی از منکر، خود را از مُدعیانِ دروغینِ جامعه، جدا بکنید. شمایی که خود را برای همه نوع برخوردهای غلط و ناپسند دیگران آماده می‌کنید. بهای باورهای دینی خود را پرداخته‌اید و دین‌داری و اسلام‌خواهی خود را ارزان به دست نیاورده‌اید. شما همان‌هایی هستید که هماهنگی بین قول و فعلِ شما موج می‌زند و حتی زمانی که احساس می‌کنید ضررهایی روحی و فکری بر شما وارد می‌شود نیز از بیانِ حق واهمه ندارید و در مسیرِ ارشاد خلق خدا، عاشقانه گام برمی‌دارید و شجاعانه ایستادگی می‌کنید. مطمئن باشید کسی که دوچهره نباشد و بینِ زبان و عملش کمترین فاصله وجود داشته باشد، مورد علاقه مردم قرار خواهد گرفت و دیگران از مصاحبتِ با او، لذت خواهند برد. (امام سجاد (علیه السلام) ، وسایل الشیعه، ج ۲)

۱۰- از خود انسانی مسئول بسازید.
افتخار دیگر برای شما عزیزان، این است که مسئولانه زندگی می‌کنید و فرارِ از مسئولیت را ویژگی ترسوها و تنبل‌ها و انسان‌های حقیر و قابل ترحّم می‌دانید. شما خود را در برابرِ تحولات جامعه مسئول می‌دانید. شما نمی‌توانید ببینید عده‌ای از مردم جاهلانه یا مغرضانه از ارزش‌های بزرگ و مقدّسِ اسلام را عملاً زیر سؤال ببرند و به خود اجازه هر نوع جنایت و بزهکاری و ناهنجاری را در جامعه اسلامی‌مان بدهند. از دیدگاه اسلام، هر انسان موجودی متعهد و مسئول است و بر اساسِ این مسئولیت از او بازخواست می‌شود مسلمانی که در برابرِ گرسنگی دیگران مسئولیت دارد،چگونه می‌تواند در برابر گرسنگی فرهنگی جامعه تشنه و گرسنه‌اش غیرمسئولانه عمل بکند؟! چرا نباید به خود بنازید؟ شما این معرفت را پیدا کرده‌اید که شجاعتِ مسئولانه زیستن را در وجودتان قُرص و محکم بسازید.

۱۱- شما باید عدالت و انصاف را به تمرین بگذارید.
ظلم کردن همیشه به این نیست که یکی به ناحق سیلی محکمی به صورتِ دیگری بزند و یا مالِ دیگران را به طریقی غیرقانونی تصاحب بکند؟! بسیاری از چهره‌های ظلم‌های وحشتناک و مُحزب در نگاهِ اول، نادیدنی جلوه می‌کند. آیا بی‌انصافی نیست که عده‌ای اندک با غروری هرچه تمام‌تر به خود اجازه بدهند با عدم رعایتِ شئوناتِ اسلامی، پایه‌های اخلاقی جامعه‌تان را متزلزل ساخته، آرامش و امنیت اخلاقی جامعه را تصاحب بکنند؟ آیا فضای جامعه را از نظر اخلاقی گل‌آلود و ضداخلاقی ساختن کمتر از گل‌آلود کردن صورت و ماشین دیگران، ضرر دارد؟ پس باید بر شما درود فرستاد که با حضورِ خود در صف مجریانِ امر به معروف و نهی از منکر، پرچم عدالت‌خواهی را برافراشته کرده‌اید و روح انصاف را در جامعه زنده کرده‌اید. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در وصیت خود به علی(ع)، رعایت انصاف را سید اعمال، دانسته است (بحار ج ۷۴) و شما که به بهترین اعمال می‌پردازد باید خوشحال باشید که جزء بهترین آدم‌ها در نزد خداوند می‌باشید.

۱۲- شما بهترین خیرخواهانِ مردم هستید.
شما خود را خیرخواه بدانید زیرا با جلوگیری از علف‌های هرز شر و زشتی و منکرات، موجباتِ رشدِ بذرهای خیرخواهی و انسانیت را فراهم می‌سازید. آنگاه که با مردم خوب برخورد می‌کنید، گویا خیر و خوبی را به آنها هدیه می‌دهید. با حضورِ شما عزیزانِ ایثارگر و خداشناس و معتقد، درختِ جامعه فرصت نفس کشیدن و ثمره دادن را پیدا می‌کند؛ پس قدر خود را بیشتر بدانید. امر به معروف یعنی امر به همه خوبی‌های قابل تصور برای بشر در همه طول تاریخ بشریت از گذشته تا آینده. نهی از منکر نیز صدورِ دستور مبارزه علیه همه شرخواهی‌ها و زشت‌خواهی‌ها در همیشه تاریخ انسانیت می‌باشد. طبق فرمایش رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) شما در نزد خدا جزء بهترین مردم هستید زیرا فایده‌رسانی شما برای مردم، وسیع و گسترده می‌باشد. (تحف العقول) حتی قرآن کریم هم به شما افتخار می‌کند آنگاه که می‌فرماید: شما بهترین مردمی هستید که برای مردم آفریده شده‌اید.(سوره آل عمران، آیه ۱۱۰)

۱۳- از اینکه به نفع دیگران حرکت می‌کنید خوشحال باشید.
با حضور شما عزیزان، ساحل‌ها امنیت اخلاقی پیدا می‌کند و شهرها چهره‌ی مثبت خود را به سوی همگان، نشان می‌دهد. با وجود شما نوامیس مردم در امان می‌مانند و رفتارهای پاک و بی‌شائبه در جامعه همه‌گیر و فراگیر می‌شود. شما هر روز قصد می‌کنید به مردم کمک کنید تا شخصیت مثبت و قوی خود را نشان بدهند و از آنها در برابر شخصیتِ منفی و تمایلاتِ هوسبازانه‌شان، حمایت می‌کنید. در حدیثی از امام سجاد(علیه السلام) می‌فرماید: «برای دیگران گامِ خیر بردار، اگر او اهلِ آن باشد تو به حق دست یافته‌ای و اقدامی بجا انجام داده‌ای و اگر او لایق آن نباشد، تو لایق و شایسته آن می‌باشی.» (تحف العقول)

۱۴- نهاد امر به معروف را تجلی عملی تعاون در اسلام بدانید.
از گذشته به ما آموخته‌اند یک دست صدا ندارد و دست خدا با جماع است (یداللـه مع الجماعه). در قرآن کریم هم به ما توصیه شده که در کار خیر یکدیگر را یاری بکنیم. (مائده، آیه ۲) در فرهنگ اسلام نه تنها حق منت گذاشتن بر مردمی را که به آنها کمک می‌کنیم را نداریم، بلکه کمک به دیگران، جزء وظایف انسانی- الهی ما مسلمانان، بیان شده است. (بقره، ۲۶۴) یکی از مصادیقِ تعاون در قرآن کریم آن است که مسلمانان را توصیه می‌کند همیشه نسبت به دیگر مسلمانان، عنایت داشته باشند و مراتب همیاری خود نسبت به آنها نشان بدهند. (سوره بلد، آیه ۱۷) امر به معروف و نهی از منکر را باید بزرگترین شرکت تعاونی فرهنگی- اجتماعی در جامعه اسلامی دانست. در چنین تعبیری همه مسلمانانِ وامدار چنین مؤسسه‌ای هستند و باید قرضِ خود را به مؤسسه ادا بکنند. شما باید به خود افتخار بکنید که در بزرگترین پروژه‌ی ساخت و سازِ جامعه اسلامی از طریقِ نهاد امر به معروف و نهی از منکر، شرکت کرده‌اید. شما برادرانه و در کنارِ هم دست در دست یکدیگر گذاشتید و تصمیم گرفتید با حضورِ عملی خود در این نهاد مقدس، بزرگترین سرمایه‌گذاری معنوی- فرهنگی- اجتماعی خود را انجام بدهید. نام‌نویسی شما در چنین شرکت عظیم و گرانسنگی مبارک باد. سخن گفتن از شما، زنده‌کننده‌ی حضور پُرشورِ پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در دوران جوانی در پیمان (حلف الفضول= پیمان جوانمردان) می‌باشد. ما مطمئن هستیم که اگر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در عصر ما زندگی می‌کرد، حتماً از اعضای فعالِ چنین نهادِ مقدس و جوانمردانه‌ای به حساب می‌آمد.

۱۵- شما به زودی در اجرای اصل مساوات و مواسات، به تخصص خواهید رسید.
یکی از وظایف مسلمانان این است که برای هیچکس نسبت به دیگری فضیلت قائل نشوند مگر آنکه از نظر تقوی بر دیگری رُجحان و برتری داشته باشند. (حجرات، آیه ۱۳) دین اسلام، همه امتیازاتِ ظاهری مثل رنگ و ملیت را غلط دانسته و معیار بزرگی آدم‌ها را بر مبنای ارزش شخصیتی آنها رقم زده است. (رسول اکرم(ص)، صحیح بخاری) شما باید خدا را شکر بکنید که در قالبِ نهاد مقدس امر به معروف و نهی از منکر، این توفیق را پیدا می‌کنید که به خاطر قیافه و قیمتِ لباس و ماشینِ مردم، با آنها متفاوت برخورد نخواهید کرد. اگر کسی را به خاطر لباسِ ظاهری او گرامی بدارید، ارزشِ خود را به اندازه‌ی قیمتِ آن ماشین، پایین خواهید آورد، در حالی که شما را خداوند آنقدر قیمتی آفرید که آسمان و زمین را برای شما خلق کرد؛ پس چرا باید شخصیت گرانقدر خود را به این ارزانی بفروشید. در نگاهِ شما کارگر و کارفرما باید یکسان باشند. هیچ فرقی بینِ کارمند و مدیرعامل قائل نباشید. همه مردم را موجوداتی ارزشمند و مورد علاقه خداوند فرض بکنید. خدا رحمت کند شهید محراب حضرت آیت‌اللـه دستغیب را بارها در سخنرانی‌هایش تکرار می‌کردند که به هیچ کس بی‌احترامی نکنید شاید که او از بندگانِ خالص خداوند باشد و اگر دلِ آنها را با بی‌احترامی کردن، به درد آورید، شاید خداوند توفیقاتِ بسیاری را از شما سلب بکند.

۱۶- شما مهندس نظارت اجتماعی هستید.
کسانی که مأموریت امر به معروف و نهی از منکر را به عهده دارند را باید مهندسِ کنترل کیفیت دانست. همان طوری که در شرکت‌های موفق جهان، عده‌ای کارِ بازرسی و کنترلِ کیفیت کالا را به عهده دارند، شما هم با حضور دائم و خردمندانه خویش، کیفیت مطلوب اخلاقی جامعه را تضمین خواهید نمود. تا مادامی که جامعه اسلامی، نیروهایی ایثارگر و بیداردل را در درونِ خودش پرورش می‌دهد، باید اطمینان داشت که پروژه‌های بزرگِ ساخت و ساز فرهنگ اسلامی، نتیجه‌بخش و مثمرثمر خواهد بود و عطر دل‌انگیز آن، فضای دل و جانِ همگان را نوازش خواهد نمود و آینده‌ای درخشان را به آیندگان نوید خواهد داد. قرآن کریم مردان و زنانِ مؤمن را اولیای یکدیگر معرفی می‌کند و آنها را کسانی می‌شناسد که از طریق امر به معروف و نهی از منکر، نظارت اجتماعی خود را انجام می‌دهند و در واقع استمرارِ جریانِ امر به معروف و نهی از منکر را راهی برای نهادینه نمودنِ مهندسی نظارت در جامعه اسلامی، بیان می‌کند. (سوره توبه، آیه ۷۱) حضرت فاطمه(علیه السلام) هم فلسفه‌ی وجوب امر به معروف و نهی از منکر بر همه مسلمانان را، حفظ مصالح عمومی جامعه اسلامی، دانسته‌اند؛ یعنی اگر مهندسی نظارت از بدنه فکری جامعه اسلامی، کنده شود، دیگر حرکت عمومی سیر اجتماع اسلامی، به سوی رفتارها، باورها و ارزش‌های خلاف مصالح انسانی و الهی، سوق داده خواهد شد. (احتجاج)

۱۷- افتخار بر شما که اهتمام به امور مردم دارید.
در یکی از فرمایش‌های حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بیان شده است که: «هر کس صبحگاه سر از خواب بردارد و اهتمام به امور مسلمین نداشته باشد، مسلمان شمرده نمی‌شود.» (تحف العقول) و هم ایشان فرمودند که: «هر کس صدای کمک‌خواهی مسلمانی را بشنود و به ندای او پاسخ ندهد، مسلمان نمی‌باشد.» (صحیح بخاری) و شما جوانمردان و پاک سیرتان، این توفیق را پیدا کردید که از طریقِ راهنمایی مردم و جلوگیری از بدی‌ها و ظلم‌ها و نادرستی‌ها، در اصلاحِ امور مسلمانان، کوشش سازنده و مفید بنمایید. شما باید خوشحال باشید که هر صبح با این امید از خواب بیدار می‌شوید که گوشه‌ای از مشکلاتِ فرهنگی جامعه را حل بکنید و با روحیه‌ی بی‌تفاوتی نسبت به مسائل جامعه، به طور عملی مبارزه‌ای نمایان بکنید. با حضورِ فعّال شُمایان، حق مظلوم از ظالم ستانده می‌شود و مظلومین ستمدیده طول تاریخ، نفسی تازه می‌کنند و تجربه‌ای تازه را در حافظه خود، ماندنی می‌سازند. شما نه تنها خود را تافته جدا بافته‌ای از اجتماع نمی‌دانید بلکه در متن اجتماع، حضوری فعال خواهید داشت و در غم‌ها و شادی‌های مردم، خود را سهیم خواهید دانست. بیایید از امروز خدا را ناظر اعمالِ خود بدانید و بهترین محبت قلبی‌تان را نثارِ او بکنید

منبع: Rahebehesht.org